چهل ستون قزوین، شاهکار معماری دوران صفوی

همواره همگان با شنیدن نام چهلستون به یاد بنای زیبای چهل ستون اصفهان میفتند، اما جالب است بدانید که عمارتی با شکوه و دیدنی با همین نام در استان قزوین نیز وجود دارد و قدمت آن چند ده سال بیشتر از هم نام اصفهانی آن است. عمارت چهل ستون که معروف به عمارت کلاه فرنگی نیز بوده به صورت هشت ضلعی ساخته شده و از آثار مهم دوره صفوی به حساب می آید.

با وبلاگ اقامت ۲۴ همراه شوید تا گشتی در این عمارت زیبا زده و با آن بیشتر آشنا شویم. در خصوص پیشینه این عمارت بیان شده که در زمان حکومت شاه طهماسب، این پادشاه به دلیل نزدیک بودن شهر تبریز به دولت عثمانی، تصمیم گرفت پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کند تا از دسترسی دشمن به دور باشد.

پس از این تصمیم، ساخت و سازهای عظیمی در شهر آغاز شد. یکی از بناهایی که در این دوره احداث شد، کاخ چهل ستون قزوین بود. محمد باقر سعد السلطنه، بعدها در زمان حکومت قاجاریان عمارت را بازسازی کرد. این باغ در زمین های زنگی آباد پس از خریدشان از میز شرف جهان از بزرگان منطقه ساخته شد. متاسفانه عمارت کلاه فرنگی قزوین تنها اثر باقی مانده از کاخ های سلطنتی شاه طهماسب است.

قدمت بنا را به پنجمین سال حکومت شاه عباس دوم تخمین می زنند. در زمان ساخت مجموعه دولت خان صفوی (مرکز حکومت شاه طهماسب دوم) ۲۳ کاخ و۷  سر در ساخته شد که چهل ستون قزوین و سر در عالی قاپو تنها بناهایی هستند که توانسته اند در گذر تاریخ برقرار بمانند، هرچند که تاثیرات گذر زمان بر رویشان دیده می شود.

شکل هندسی ساختمان، ۸ ضلعی و دو طبقه بوده و مساحت آن ۵۰۰ متر مربع است. با توجه به شرایط زمانه و بزرگانی که در  کاخ زندگی می کردند، راه های خروج اضطراری از طریق تونل های زیر زمینی برای ساکنان در نظر گرفته شده و این تونل ها به مجموعه دولت خانه صفوی و خارج از شهر راه داشت. باغ عمارت بسیار وسیع است . امروزه خیابان ها، بسیاری از آن را از بین برده اند و در قسمتی از آن، پارک سبزه میدان ساخته شده است.

ارسی های زیبا با شیشه های رنگارنگ و خیره کننده خود، چهار فصل را ترسیم می کنند. بر روی آن ها آیاتی از کلام خدا نیز نوشته شده است. شیشه ها از کشور آلمان آورده شدند و حالت پنجره های رفلکس امروزی را دارند یعنی در هنگام روز از داخل بیرون دیده می شود اما کسانی که خارج از ساختمان هستند نمی توانند داخل آن را ببینند.باغ پربود از درختان میوه و در چهار سمت عمارت، چهار خیابان طولانی  و تمیز با درخت های چنار ساخته بودند. مانند بسیاری از دیگر خانه های زیبا و قدیمی ایران، حوضی زیبا با سنگ های مرمر در مرکز ساختمان قرار دارد. راه پله های شمالی که امروزه برای ورود به عمارت استفاده می شوند در زمان ساخت آجر فرش بودند ولی با سنگ مرمر بازسازی شدند.

نقاشی های متعددی بر روی دیوارهای اولین طبقه ترسیم شده اند که بسیار منحصر به فرد هستند و ویژگی های دوران خود را بیان می کنند. تعداد دقیق نقاشی ها و نقاشان آن مشخص نشده، اما گمان برده می شود که این آثار زیبا متعلق به میرزا علی نقاش، مظفرعلی نقاش، علی‌ اصغر کاشی، عبدالجبار استرآبادی و رضا عباسی باشند .

این نگارگری های قزوینی، رویدادهای تاریخی و گذر زمان را بیان می کنند. با تماشای آن ها می توان به سلطنت رسیدن نادرشاه و قاجاریان را مشاهده کرد. متاسفانه در دوران پهلوی از این ساختمان به عنوان فرمانداری استفاده شد. در آن زمان روی نقاشی ها، گچ کاری انجام دادند که موجب رساندن آسیب فراوان به آنها شد.در برخی قسمت های دیگر نیز با قلم  و چکش دیوارها را کنده اند.

این دیوار نگاره های گرانبها در سه لایه و بیانگر سه دوره تاریخی متفاوت هستند. در ترسیم برخی از آن ها از آب طلا استفاده شده بود اما تنها قسمت کوچکی از آن ها باقی مانده و بخش اعظم تصاویر هنرمندانه عمارت چهل ستون قزوین نابود شده است. احتمال می رود این عمارت تاثیر بسیار زیادی در ساخت بنای هشت بهشت اصفهان داشته باشد.

در ترسیم نقاشی ها از سبک مینیاتوری استفاده شده است. استادان ماهر تصاویر عاشقانه و اشخاص را بسیار با دقت و زیبا کشیده اند به نحوی که برای تشخیص مرد یا زن بودن شخصیت ها باید به لباسی که پوشیده اند دقت کنید.

کف بنا نیز در حال حاضر با سفال هایی که امروزه برای مرمت بنا استفاده می شوند فرش شده اما در گذشته ها و هنگام ساخت از آجر فرش در آن استفاده شده بود. طبقه اول شمایل خود در زمان ساخت (عصر صفویه) را حفظ کرده اما طبقه بالا به دلیل بازسازی، بسیار تغییر کرده است .

امروزه از این عمارت  به عنوان موزه خوشنویسی استفاده می شود. همان طور که اکثر مردم می دانند قزوین پایتخت خوشنویسی ایران است.  اغلب آثاری که در آن نگهداری می شوند با خط نستعلیق و شکسته نستعلیق نوشته شده اند. موزه با کمک کلکسیونرهای شخصی شهر و استادان خطاطی، گردآوری شد. در حال حاضر می توان آثار بزرگانی چون میرعماد قزوینی، عماد الکتاب، ملک محمد، درویش عبدالمجید، میرعلی هروی، مالک دیلمی، وصال شیرازی، نیریزی، میرزا ابوتراب، زین‌العابدین قزوینی، زین‌العابدین اصفهانی و سلطان علی مشهدی را در موزه یافت. در حال حاضر موزه دارای بیش از دو هزار و دویست قطعه است که در معرض دید علاقه ‌مندان قرار گرفته ‌است. کهن‌ ترین اثر خوشنویسی موجود در این موزه متعلق به دوره‌ سلجوقی است که سوره مبارکه حمد به خط کوفی در آن نوشته شده است.

عمارت چهل ستون قزوین در بهمن ماه سال ۱۳۳۴ به شماره ۳۸۹ در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شد و در سال ۱۳۳۷ کاربری آن به گنجینه اشیای تاریخی و باستانی تغییر یافت . امروزه از این عمارت به عنوان موزه خوشنویسی قزوین استفاده می شود.

برای ورودی به این کاخ، باید ورودی پرداخت. زمان بازدید از کاخ و موزه چهل ستون قزوین از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ عصر می باشد اما موزه در روزهای سوگواری رسمی تعطیل است.

منبع : مجله گردشگری اقامت ۲۴