خانه بروجردی ها

شهر ۷ هزار ساله کاشان، به دلیل برخورداری از تاریخ کهن، همواره مملو از آثار تاریخی و معماری های اصیل ایرانی بوده که از روزگاران قدیم به یادگار مانده است و همچنان استوار و پابرجا هر گردشگر خوش ذوق و هنر دوستی را به سوی خود جلب می کند؛ هر ساله گردشگران بسیاری برای بازدید از جاهای دیدنی کاشان، به این شهر سفر کرده و از تاریخ و تمدن آن بازدید می کنند.

اما بیش از همه، چیزی که در سفر به این شهر اهمیت بالایی دارد و باید بازدید از آن را در برنامه سفر خود بی شک در نظر گرفت، خانه های تاریخی کاشان است. خانه های تاریخی این شهر با داشتن معماری منحصر به فرد، همچون نگینی بر انگشتر آثار تاریخی شهر جلوه کرده و چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.

با وبلاگ اقامت ۲۴ در معرفی یکی از این خانه های تاریخی همراه باشید.

خانه بروجردی‌ها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقی شهر کاشان است. این خانه از مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر بوده و چون صاحب خانه، مال‌التجاره از بروجرد وارد می‌کرده، به نام بروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی‌توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می‌رفت، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی، تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی-اداری دارد.

معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده‌ که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبایی و دیگری تیمچه امین‌الدوله نقش داشته‌است.

خانه بروجردی‎‌ها در زمینی به مساحت تقریبی ۷۰۰ ۱ مترمربع ساخته شد و مساحت این بنا حدود ۳۰۰۰ مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاط‌های سرپوشیده در اطراف و زیرزمینی وسیع .

این بنا از نظر خصوصیات محلّی، عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده‌ای برخوردار است. نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ،روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالبی خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران به شمار می رود.

قدمت خانه بروجردی‌ها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده به سال ۱۲۹۲ ه.ق باز می‌گردد.

بنابر اظهارات موثق، ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده و در آن هنر بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ کار و آینه کار و دیگر هنرمندان بکار گرفته شده‌ است .

خانه بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه‌ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. این خانه به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.

علاوه بر این، هر یک از این دو بخش، درهای جداگانه ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می‌کنند. اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد و مشتمل بر راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن است.

این خانه زیبای قدیمی، مملو از المان های معماری ایرانی است.نقاشی‌های این خانه نیز زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار، مرحوم میرزا ابوالحسن غفاری کاشان، بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران و برادرزاده وی مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی ملقب به “کمال الملک” ترسیم شده و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسیده است.

بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد قسمت بیرونی خانه است. این قسمت از سال ۱۳۵۳ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است. بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالکیت خصوصی می‌باشد و حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته‌اند. نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد .

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و به سبب نحوه اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده، به شکوه ساختمان افزوده است. دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی، سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق‌نمای اصلی سقف متصل می شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده‌کاری‌ها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنه سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می‌یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندی‌های بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی، که روبروی آن قرار گرفته، به حیاط راه می‌یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین، با تزییناتی چندضلعی و هلالی و راهروی پیچ دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است. در وسط محور طولی حیاط، حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می‌شده است. در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می‌خورد.

تابستان نشین که مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش خانه بروجردی‌هاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است و قوس بزرگ نمای آن که در تمام خانه‌های اعیانی قدیمی کاشان دیده می‌شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است. در داخل محدوده قوس ، گچبری‌های برجسته، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری به چشم می‌خورد.

تابستان نشین شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است. در مرکز آن گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفاده ساکنان در فصل گرماست.

زمستان نشین در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه‌نشینِ پنج در با گچبری‎های زیبا و ایوانی وسیع و آفتاب‌گیر است. در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در سه حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می‌یابند. سقف اتاق‌ها مسطح و فاقد تزیینات است. قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم پیوند می‌زند.

آشپزخانه وسیع با طاقچه‌ها و صندوق‌خانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می‌یابند. در گذشته از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می‌شده است .

مجموعه واقع در جبهه شمالی دارای یک تالار پنج دری با شاه نشین است که محل پذیرایی مهمانان بوده و یک مهتابی در جلوی خود دارد و بادگیری هم در پشت آن دیده می‌شود. فضای داخلی تالار دارای تزئینات گچ‌بری است. دو اتاق سه دری کوچک در دو سوی مهتابی قرار دارند که در مقایسه با تالار و فضاهای طرفین آن از ارتفاع کمتری برخوردارند و ترکیب حجمی خاصی را بوجود آورده اند.دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستان‌ها مورد استفاده قرار می گرفته.

در قسمت شمال شرقی مطبخ (آشپزخانه) قرار دارد. در این قسمت بنای اتاق‌ها و ایوان‌های سرپوشیده‌به چشم می‌خورد که در جلو ایوان‌ها پله‌هایی جهت رفتن به سرداب‌ها ساخته شده است. این‌ سرداب‌ها در جبهه‌های مختلف بنا واقع‌اند که به وسیله بادگیرهایی هوای آنها خنک و تهویه می‎شوند.

به طور کلی خانه بروجردی ها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال ۱۳۵۳ توسط دولت خریداری و با شماره ۱۰۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاکنون مرمت بخش‌های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت‌های عمده خانه و تثبیت نقاشی‌ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴