چله ایرانی به سبک ایرانی

کشور پهناور ایران، سرزمینی چند هزار ساله بوده و به همین علت دارای فرهنگ و آداب و رسوم گوناگون و غنی می باشد. در تقویم باستان این سرزمین، برای تمامی روزهای سال، عناوینی ثبت شده و جشن های گوناگونی را به خود اختصاص داده است.

ایرانیان قدیم شادی و نشاط را از موهبت‌های خدایی و غم، اندوه و تیره دلی را از پدیده‌های اهریمنی می‌پنداشتند. مراسم نوروز، جشن مهرگان، جشن سده، چهارشنبه سوری و شب یلدا و سنت های دیگر، در واقع بیانگر این حقیقت است که ایرانیان پس از رهایی از بیدادگری و ستم، به شکرانه بازیافتن آزادی، جشن برپا می ساختند و پیروزی نیکی بر بدی و روشنایی بر تاریکی و داد بر ستم را گرامی می‌داشتند.

شب یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یکی از هزاران سنت باستانی است که از زمانهای گذشته تا به امروز در میان ایرانیان مرسوم بوده و همچنان به قوت خود باقیست.

یلدا، همان میلاد به معنای زایش، زاد روز و یا تولد بوده که از زبان سامی وارد پارسی شده است. باید دانست که هنوز در بسیاری از نقاط ایران مخصوصاً در جنوب و جنوب خاوری برای نامیدن بلندترین شب سال، به جای شب یلدا از واژه مرکب شب چله استفاده می شود.

این شب به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب اولین روز دی ماه (نخستین روز زمستان) اطلاق می شود. ایرانیان و اقوام بسیار دیگر، شب یلدا را جشن می گیرند. این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش تر و طول شب، کوتاه تر می شود.

این شب و مراسم انجام شده در آن، در تمام نقاط مختلف کشور یکسان نبوده و هر شهر و منطقه ای، شب یلدا را به سبک و رسوم خود، به جشن و پای کوبی می پردازند و تنها در یک موضوع با یکدیگر اتفاق نظر دارند، آن هم نامگذاری آن به نام شب چله و برپایی جشن در این شب.

با وبلاگ اقامت ۲۴ در آشنایی با شب یلدا در گوشه گوشه کشور همراه باشید.

تهران

تهرانیان قدیم در همه اعیاد، سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگترها را مد نظر داشته و همه فرزندان خانواده در منزل پدر و مادر جمع می‌شدند. از سنن یلدای تهران، صرف میوه‌های تابستانی از جمله هندوانه است که به دلیل نزدیکی مراکز کشاورزی با تهران، میوه هندوانه، در خوراکی‌های شب یلدای تهرانیان قرار گرفته ‌است.

آجیل شب یلدا یکی دیگر از مصروفات تهرانی‌هاست که ترکیب آن نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوه‌های خشک شده است که به عنوان آجیل کاربرد داشته است. تهرانی‌ها شب یلدا را همه ساله جشن می‌گیرند تا سنت‌های زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینی اشان حفظ شود.

استان کرمانشاه

در استان کرمانشاه نیز، شب یلدا از جایگاه ویژه‌ای در میان مردم برخوردار بوده و همواره با مراسم زیبایی همراه است. مردم استان کرمانشاه در این شب بیدار می‌مانند تا با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن با مادر جهان در زادن خورشید، همراهی و همدردی کنند. میوه‌هایی نیز در این شب خورده می‌شود که به گونه‌ای نمادی از خورشید است مانند هندوانه سرخ، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد، قصه‌هایی از عشق جاودانه شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی، در گذشته، نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود.

خوردنی‌هایی از قبیل آجیل، راحت الحلقوم، مشکل‌گشا، شیرینی محلی دست پخت مادر بزرگها به خصوص نان شیرینی معروف نان پنجره‌ای، کاک و نان برنجی و میوه‌هایی چون انار، سیب و هندوانه، نگین این سفره بود. یکی از آداب بسیار زیبای شب یلدا در استان کرمانشاه،گرفتن فال حافظ است که مردم با اعتقادات خاص خود رهنمودهایش را چراغ راه مشکلات خود در زندگی قرار می‌دهند. همچنین دختران دم بخت با این کار از باز شدن بخت خود در آن سال خبری می‌گرفتند.

استان خراسان

شب یلدا در خراسان به شب چله معروف بوده به طوری که دارای پیشنیه دیرینه‌ای است. مردم در این شب با شرکت در شب نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات، سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند. مردم این منطقه برای استقبال از نخستین روز سردترین فصل سال، تا آنجا که توان مالی دارند، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار و خربزه کوتاهی نمی‌کنند.

بردن هدیه به خانه عروس با عنوان شب چله‌ای از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان به ویژه مناطق جنوبی این استان است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند، ازسوی خانواده داماد، هدایایی فرستاده می‌شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند. در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات، بلندترین شب سال را تا پاسی از شب بیدار می‌مانند.

استان قزوین

مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگ‌ترها می‌گذرانند. به عقیده بزرگ‌ترها آوردن میوه‌های مختلف خشک و تر و میوه‌های سرخ فام که به شب چره معروف است، همراه با خوراکی‌های دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید می‌دهد.

دراین شب، اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی‌دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل‌کشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می‌زنند.

استان مرکزی

آیین شب یلدا در استان مرکزی از قدیم در سه شب متوالی با عناوین شب چله‌بزرگه، چله وسطی و چله‌کوچیکه برگزار می‌شده و خویشان و دوستان سفره‌ای از مهر را می‌گشودند و از هر دری سخنی می‌گفتند. یکی ‌از آیین‌های ویژه یلدا در استان مرکزی، دیدار بزرگان و سالخوردگان فامیل بوده‌است.

در شب‌های چله، فامیل دور کرسی چوبی جمع می‌شدند و به قصه‌های بزرگترها گوش می‌دادند. زنان و دختران روستایی، غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا می‌کردند. در سینی‌های قدیمی مسی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه، نخودچی کشمش و خرما را مهیا می‌کردند. در این شب استثنایی پس از صرف شام و خواندن دعای شکر در پای سفره، همگان در کنار هم، از شادی‌ها و غم‌ها، موفقیت‌ها، اعتقادات، امیدها و بیم‌هایشان می‌گفتند.

استان سیستان و بلوچستان

مردم این استان نیز براساس یک سنت دیرینه در شب یلدا در خانه بزرگ قوم خویش گردهم می‌آیند و به قصه‌هایی که پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برایشان نقل می‌کنند گوش می‌دهند.

برگزاری جشن‌های خانوادگی همراه ‌با اعتقادات اسطوره‌ای، شبی خاطره‌انگیز را برای خانواده‌های زاهدانی به‌ویژه کودکان ونوجوانان فراهم می‌کند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازی‌های دسته‌جمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره را می توان از سرگرمی‌های شب یلدا در این منطقه عنوان کرد.

استان اصفهان

به باور اصفهانی‌های قدیم، زمستان به دو بخش چله و چله‌کوچیکه تقسیم می‌شد که موعد چله از اول دی‌ماه تا ‪ ۱۰بهمن بود اما چله کوچیکه از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا سی بهمن ادامه داشت. البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری (ماده) و عمو چله (نر) تقسیم می‌شود، زیرا از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیاء را بر اساس جنس مذکر و مونث تقسیم می‌کردند. اصفهانی‌ها دوشب را به عنوان شب چله برپا می‌کردند و آیین‌های مخصوص به این شب را به جا می‌آوردند. آیین شب چله در شهر اصفهان خانوادگی برگزار می‌شده و خانواده‌های اصفهانی با پهن کردن سفره‌ایی با عنوان سفره شب چله، این شب را گرامی می‌داشتند.

هندوانه به‌عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود، به‌ عنوان مهم‌ترین میوه بر سر سفره چله قرار می‌گیرد. از دیگر بخش‌های این آیین در اصفهان قدیم پهن کردن تمام البسه و رختخواب‌ها در هوای آزاد به ویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمدگویی به عمو چله و چله زری بوده است.

همدان

همدانی‌ها، فالی می‌گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند. دختر بچه‌ای پس از اتمام هر شعر، بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند. همچنین در مناطق دیگر همدان، تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه‌است در این شب خورده می‌شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مویز نیز خورده می‌شود که از معمولترین خوراکی‌های موجود در این استان هاست.

شیراز

سفره چله مردم شیراز مثل سفره نوروز، رنگین است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج‌ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج‌ها موجود است. حافظ‌خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی‌هاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم بوده، بلکه رسم کلی چله‌نشینان شده‌ است.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴