پارک ملی کویر، آفریقای کوچک ایران

” هر کس یک بار مسحور افسون کویر شود، تا پایان عمر رهایش نخواهد کرد “. این جمله معروف را دکتر آلفونس گابریل، جغرافیدان و جهانگرد فقید اتریشی گفته است. او سفرهایی به کویرهای ایران داشته و معروف ترین سفرنامه اش، با عنوان «عبور از صحاری ایران» به چاپ رسیده است.

صحرا، کویر، بیابان، بادیه و این دست اسامی، گرچه از لحاظ علمی تفاوت هایی با هم دارند و وجوه تمایزشان وابسته به ارتفاع از سطح دریا، مقدار بارش سالانه، نوع پوشش گیاهی و میزان نمک موجود در خاک است، اما برای گردشگران و کویرنوردان تفاوت چندانی ندارند و معمولا وجود تپه های ماسه ای نرم و بلند (یا همان رمل ها)، رودهای شور، دریاچه های نمک، گیاهان کویری و پرندگان و جانوران بیابان زی، باعث جذب مسافران به نقاط کویری می شود.

مقاله مرتبط : “آشنایی با انواع سفر“

حدود یک چهارم مساحت ایران را کویر و بیابان تشکیل می دهد و گردشگران کویر دوست، معمولا در فصول پاییز و زمستان، عازم این مناطق می شوند. در ماه های سرد سال، گرچه از گرمای سوزان تابستانی کویر خبری نیست، اما باید مراقب شب های سرد کویر بود.

همانطور که گفته شد، بخشی از پهنه وسیع ایران را کویرها به خود اختصاص داده اند و این کویرها، از آوازه خوبی نیز برخوردار هستند.

با وبلاگ اقامت ۲۴ در معرفی یکی از بنام ترین کویر های کشور، که با نام آفریقای کوچک ایران شناخته می شود، همراه باشید.

پارک ملی کویر ، یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران است که بخش عمده ای از آن در شهرستان گرمسار و قسمت های کوچکی هم در استان‌های تهران، قم و اصفهان قرار دارد. این منطقه حدود ۶۷۰ هزار هکتار وسعت دارد که ۴۲۰ هزار هکتار آن پارک ملی و ۲۵۰ هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده است و در بین پارک های ملی ایران قرار گرفته است.

این پارک کویری، شبه جزیره ‌ای محصور میان دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار  بوده و نمونه بارزی از بیابان ‌ها و استپ ‌های کم آب به شمار می رود. پارک ملی کویر در سطح کره زمین، یکی از چند نقطه‌ای است که به عنوان ذخیره‌گاه زمین باید مورد حفاظت قرار گیرد.

مقاله مرتبط : “توصیه های کویرنوردی به سبک حرفه ای ها“

پارک ملی کویر، تنها پارک ملی در ایران است که به گفته سازمان محیط زیست در آن هیچگونه سکونتگاه انسانی، معدنی و پروانه چرای دام وجود ندارد.

موقعیت ویژه جغرافیایی پارک ملی کویر، قابلیت‌ها و توانمندی‌های طبیعی و تاریخی، قرار گرفتن این مجموعه حفاظت شده در بین چهار استان، نزدیکی آن به پایتخت کشور، ایجاد راه‌های دسترسی مناسب و امکانات رفاهی طبیعت‌گردی و گردشگری تاریخی در این منطقه، آن را به یکی از مناطق پر طرفدار بدل کرده و در میان مخاطبان و علاقه مندان به کویر از معروفیت خوبی برخوردار است.

اما برای دسترسی به این منطقه پر جاذبه ایران، مناسب‌ترین راه، جاده آسفالته ای است که از مسیر ورامین به پیشوا تا یک کیلومتری ایستگاه راه آهن ابردژ ادامه دارد و سپس از مسیر جاده شنی قلعه بلند، عسگرآباد، حصار گلی به پاسگاه محیط‌بانی مبارکیه منتهی و وارد پارک ملی کویر می‌شود.

مقاله مرتبط : “گشت و گذار در دریای شنی کویر مصر“

پارک ملی کویر دارای اقلیم خشک و بیابانی بوده و بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد. متوسط میزان سالیانه باران در منطقه ۱۵۰ میلی‌متر است و معمولا گرمای شدید، از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد.

دریاچه نمک که تنها دریاچه‌ در جوار پارک می باشد، یکی از بزرگ‌ترین شوره‌زارهای ایران است. رأس این دریاچه مثلثی شکل، در شمال قرار گرفته و وسعت آبگیر دریاچه حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع است که مرز غربی پارک ملی کویر را تشکیل می‌دهد.

آب این دریاچه بسیار شور است و در هنگام غروب، از قله سیاه کوه منظره بسیار زیبایی دارد. دریاچه نمک، حوزه آبگیر بسیاری از رودخانه‌های مرکزی ایران است و اطراف آن باتلاق‌های زیادی وجود دارد. هر چند هیچ نوع آبزی در آب این دریاچه وجود ندارد اما زمستان‌ها تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر آبزی به این دریاچه و رودهای اطراف آن روی می‌آورند. سال‌ها پیش، در فصل تابستان، تعدادی فلامینگو در نواحی جنوبی آن دیده می‌شد.

پارک کویر دارای چشمه ها و نهرهایی است که از جمله آنها می‌توان به چشمه سفیدآب در نزدیکی محیط‌بانی سفید آب، چشمه آبشار نمکی در نزدیکی ملک آباد و چشمه سیاه کوه در نزدیکی محیط بانی سیاه کوه اشاره کرد.

وجود کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ ایرانی و گونه‌های متعدد و رنگانگ گیاهی و جانوری، پارک ملی کویر را به یکی از مهمترین زیستگاه‌های دنیا تبدیل کرده است، به گونه ای که این منطقه، نمایشگاهی طبیعی از وحوش کمیاب بیابانی بی نظیر و مناظر زیبایی از طبیعت را در منظر دید بینندگان به نمایش می گذارد که شاید در هیچ کجای دنیا نتوان مانند آن را دید.

حیات جانوری این منطقه در گذشته به قدری متنوع و پرشمار  بود که به «آفریقای کوچک» و «سرنگتی ایران» شهرت داشت. امروزه نیز هر چند از غنای حیات وحش آن تا حد زیادی کاسته شده، اما هنوز هم تقریبا تمامی انواع حیوانات بیابان‌زی ایران را در خود جای داده و به همین دلیل به‌عنوان یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران شناخته می شود.

پارک ملی کویر در گذشته یکی از بهترین زیستگاه‌های گورخر ایرانی بود، ولی اکنون نسل آن از میان رفته است. در سال‌های پایانی دهه ۱۳۵۰ تخمین زده می‌شد در پارک ملی کویر، حدود ۸۰۰ راس گورخر زیست می‌کردند، اما بعد از گذشت سال‌ها هنوز باور کردنی نیست که جمعیت ۸۰۰ راسی گورخر پارک ملی کویر، فقط در طول ۵ سال به طور کامل نابود شد! آخرین گورخرهای پارک ملی کویر یک گله ۱۷ راسی در منطقه چاه قرقره در شرق پارک بودند که آخرین بار در سال ۱۳۶۳ دیده شدند و پس از آن هرگز گزارشی از مشاهده گورخر در این منطقه به دست نیامد.

همانطور که گفته شد، پارک ملی کویر، دارای یکی از بالاترین پتانسیل های گردشگری در ایران است و نزدیکی به تهران، بکر بودن بخش های قابل توجهی از آن، تنوع بالای جانوری و … باعث شده تا طبیعت‌گردان زیادی هر سال برای بازدید به این منطقه سفر کنند.

جاذبه‌های گردشگری پارک ملی کویر به دو بخش جاذبه‌های طبیعی و تاریخی تقسیم می‌شود.

جاده سنگفرش به‌عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی، از جاذبه‌های این منطقه است، به طوری که این جاده امکان عبور کاروان‌ها را از میان اراضی باتلاقی و شوره‌زارهای حاشیه دشت کویر فراهم می‌کرده است.

بنای مشهور «قصر بهرام» که در واقع یک کاروانسرای شاه عباسی است و کاروانسرای «عین الرشید»، آبراه سنگی «سیه کوه» که آب مورد نیاز قصر بهرام را تامین می کرده، بقایای «ساختمان حرمسرا»، کاروانسراهای «سفید آب» و «لکاب» و آب انبار «قیلوقه» از دیگر جاذبه‌های تاریخی این منطقه است.

اما این منطقه زیبای تاریخی و طبیعی با تهدید هایی نیز مواجه است. می توان تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی در اثر حرکت خودروها، ایجاد ناامنی برای وحوش، مسمومیت وحوش در اثر خوردن پسماندهای غذایی گردشگران و … را از جمله تهدیدات توسعه گردشگری این منطقه معرفی کرد و در صورتی که فعالیت‌های گردشگری بر پایه برنامه‌ریزی اصولی و صحیح صورت گیرد، می‌توان با استفاده از منافع اقتصادی آن، در جهت کاهش تبعات منفی فعالیت‌های توریستی در این منطقه حرکت کرد.

پاییز زمان مناسبی برای کویرگردی در ایران است. کویر در عین زیبایی، محیطی خشن بوده و سفر به آن مستلزم رعایت نکاتی است که عدم توجه به آنها، می تواند موجب خسارات جانی و مالی شود.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴