نوروز کردستان؛ جشن و آیین‌های کردی در نوروز + فیلم جشن

نوروز کردستان از مهم‌ترین جشن های ایرانی محسوب می‌شود که در طول چند صد ساله گذشته، جایگاه ویژه‌ خود در فرهنگ و زندگی مردم این منطقه را حفظ کرده است. این جشن در اوایل اسفند ابتدا در برخی از روستاها آغاز می‌شود و به تدریج به سایر مناطق گسترش می‌یابد، اما نهایتاً در غروب روز پایانی این ماه به اوج خود می‌رسد.

فیلم جشن نوروز کردستان

در ادامه فیلمی از جشن نوروز در کردستان را مشاهده می‌کنید تا بیشتر با نحوه برگزاری و جزئیات این جشن آشنا شوید.

آتش نوروز کردستان

در برخی مناطق، آتش نوروزی به عنوان نشانی از باورها و سنت‌های قدیمی ایرانی‌ روشن می‌شود. این جشن و رسم، که هنوز هم در برخی نقاط کردنشین حفظ شده است، نشان دهنده این است که کردها با ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی خود ارتباط دارند. افروختن آتش در آخرین شب سال و چهارشنبه سوری، نه تنها احترام به سنت‌های گذشته، بلکه ارتباط با دیگر فرهنگ‌ها و دیگر اقوام ایرانی را نیز نشان می‌دهد.

در روستاها نیز مردم در جشن نوروز کردستان آتش روشن کرده و به پایکوبی مشغول می‌شوند. این جشن و شادی جزئی از سنت کردها به حساب می‌آید. آتش و جشن در مکان‌های مختلفی مانند بالای کوه‌ها، ورزشگاه‌ها یا روی بام خانه‌ها برپا می‌شود و نماد صلح و آرامش است.

تاریخ نوروز کردی

پیدایش نوروز کردستان ایران در داستان‌ها، با افسانه‌ای از کی مورس (یا کیومرث)، شخصیتی کورد، به چشم می‌خورد که چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح به دنیا آمده است. او در مقابل اهریمن، نماد شرارت، قرار گرفت و به جنگ با او پرداخت.

در ابتدا، کی مورس دستور داد که در صورت پیروزی بر اهریمن، آتش‌هایی در بالای کوه‌ها و تپه‌ها برافروزند تا نشان دهنده پیروزی بر دشمن باشد و همچنین فرمانی برای بازگشت سپاه از جبهه‌ها به نزد او. کی مورس در نبرد با اهریمن پیروزی شد و آتش‌ها با شعله‌های خود پیروزی او و شکست اهریمن را نشان دادند. این پیروزی ده روز قبل از نوروز اتفاق افتاد. کی مورس فرمان داد تا نه تنها روز پیروزی، بلکه نه شبانه روز بعد از آن نیز با برافروختن آتش و جشن‌های شاهانه گذرانده شود. از آن زمان، هر ساله جشن نوروز در کردستان، همراه با مراسم ویژه آتش‌بازی برگزار می‌گردد.

آداب و رسوم مردم کردستان پیش از نوروز

یک ماه قبل از جشن عید نوروز کردستان، مردم با پیروی از سنت‌های اجدادی خود به خانه تکانی، نظافت و تزئین منازل می‌پردازند و با تهیه سبزه، رنگ کردن تخم مرغ و سایر رسوم به پیشواز نوروز می‌روند. مردم کردستان در پیش از نوروز، قالی‌های خود را می‌تکانند، برخی از آن‌ها اعتقاد دارند با این کار علاوه بر تمیزی فرش، از درد و بلای سالی که گذشت، عبور می‌کنند.

تهیه سبزه

مردم کردستان، تقریبا یک ماه قبل از نوروز، آماده‌سازی سبزه را آغاز می‌کنند. این سبزه با استفاده از غلاتی مانند گندم، نخود، عدس و کنجد تهیه می‌شود. حبوبات را در ظروفی می‌ریزند و آن‌ها را با پارچه‌ای پوشانده و آب می‌دهند تا سبز شوند. برای تزئین، روبان‌های قرمز رنگ به دور ظروف سبزه می‌پیچند و ساقه آن را با پولک‌ تزئین می‌کنند.

جمعه آخر سال

در آخرین شب جمعه سال، مردم کردستان به زیارت قبور عزیزانشان می‌روند، به ویژه افرادی که اولین عید بعد از درگذشتشان است. در این روز، با طبق‌های خرما، حلوا یا در برخی مناطق با پخت کلوچه‌های محلی به نام «برساق» به سر مزار عزیزان می‌روند تا از آن‌هایی که دیگر در میان‌شان نیستند، یاد کنند. در برخی مناطق، معتقدند که روح مردگان در این شب به خانه برمی‌گردد و اگر بوی غذا به مشام شان برسد، می‌فهمند که بازماندگانشان آن‌ها را فراموش نکرده‌اند و برایشان دعا می‌کنند.

رنگ کردن تخم مرغ

مردم کردستان همچون سایر مردم ایران، برای نوروز تخم مرغ رنگ می‌کنند؛ با این تفاوت که در روستاها معمولاً رنگ را خودشان آماده می‌کنند. برای تهیه رنگ نیز از پوست پیاز، برگ مو، کاه، زاج و تفاله‌ انگور استفاده کرده و تخم‌‌مرغ‌ها را با رنگ‌های زرد، نارنجی، قهوه‌ای یا گلی نقاشی می‌کنند. در برخی مناطق کردستان از ایده متفاوتی برای طرح‌دار کردن تخم‌مرغ‌ها استفاده می‌شود. آنها تخم‌مرغ‌ها را در پارچه‌های نقش دار و زیبا می‌پیچند و در آب جوش می‌گذارند. این کار نقوش مختلفی را روی پوسته تخم مرغ ایجاد می‌کند.

آیین کهن «هه لاوه مه لاوه»

در روز قبل از چهارشنبه آخر سال و تا آغاز سال نو، کودکان و نوجوانان کرد، در برخی مناطق شهری و روستایی آیین سنتی «هه لاوه مه لاوه» را اجرا می‌کنند. کودکان به در خانه‌ها و فروشگاه‌ها می‌روند و به زبان کردی می‌گویند: «هه لاوه مه لاوه، بیستانی سوور و ساوا، کورتان ببی به زاوا، کچتان نه بی به چاوه». معنای آن نیز این است: «هه لاوه مه لاوه، باغ تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد.» همچنین جمله «سه ری سالی، بنی سالی، یاخوا نه مری گه وره مالی» به معنی «اول سال نو و آخر سال کهنه، عمر بزرگ خانواده پایدار باشد.» نیز از سوی کودکان بیان می‌شود.

این رسم یادآور همان سنت «قاشق‌زنی» است که در سایر شهرهای ایران نیز کم و بیش در شب چهارشنبه سوری رواج دارد.

آداب و رسوم و سنت‌های نوروزی کردستان

جشن نوروز کردستان با بزرگداشت آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی همراه است. در این آیین‌ها، فعالیت‌هایی مانند آتش‌افروزی، بازی‌های سنتی و میرنوروزی به چشم می‌خورد. این مراسم، به عنوان یکی از جشن‌های اصیل ایرانی، با شکوه و احترام برگزار می‌شود و نشانگر تاریخ و فرهنگ عمیق قوم کرد است.

خوانچه

در برخی از شهرهای ایران رسم است که به مناسبت نوروز، هدیه‌ای برای تازه عروس و داماد‌ها تهیه شود. برخی از مردم کردستان نیز چنین رسمی در نوروز دارند که برای نوعروس‌ها و دختران نامزد کرده، از سوی خانواده داماد هدیه‌ای با عنوان «خوانچه» برده می‌شود. این عیدی شامل اقلامی مانند کله قند، لباس، عطر، آینه، آجیل، میوه، شیرینی و حتی غذا است.

رشته پلو برای ناهار نوروز

اکثر مردم کردستان در اولین روز سال نو، «رشته پلو» برای ناهار می‌پزند. خانواده‌ها نیز به همین مناسبت دور یکدیگر جمع شده و عید را جشن می‌گرفتند. البته پخت این غذا به مناسبت نوروز در برخی دیگر از شهرهای ایران نیز مرسوم است. در واقع هدف این است که با پخت این غذا ابراز امیدواری کنند که افراد خانواده در سال جدید بتوانند رشته کارها را به دست بگیرند. نحوه پخت رشته پلو در شهرهای مختلف متفاوت است، برخی آن را با پیازداغ و کشمش می‌خورند، برخی خرما، نیمرو، مرغ سرخ شده یا گوشت قل‌قلی را به همراه این غذا میل می‌کنند.

برافروختن آتش و اجرای رقص کردی

برافروختن آتش و رقص هه ‌لپه رکی کُردی از جشن‌های اصلی آغاز سال نو است که همراه با پوشیدن لباس‌های محلی رنگارنگ انجام می‌شود و مردم با شادی و خوشحالی در این جشن شرکت می‌کنند. در برخی شهرها البته این آیین ۲۵ روز مانده به نوروز برگزار می‌شود. به طور مثال مردم روستای چشمیدر، ۵ اسفند هر سال این آین ویژه نوروزی را برگزار می‌کنند و به استقبال بهار می‌روند.

ویدئویی از جشن استقبال نوروز در روستای چشمیدر کردستان را می‌توانید در ادامه مشاهده کنید:

رسم پایین انداختن شال

یکی از رسم‌هایی که در شب سال تحویل برگزار می‌شود، آویز کردن یا پایین انداختن شال از بالای بام خانه‌هاست. این آیین در میان کودکان و نوجوانان معمولاً مرسوم است که شال لباس کردی را از بالای خانه به پایین می‌اندازند. همزمان با این کار آوازی را نیز زمزمه می‌کنند: «هه تری، مه‌تری، شتیکمان بو بخه نه بن چه په ری» که بدین معناست: «به پشت پرچین یک هدیه‌ای برایمان بیاورید».

نوروزخوانی

نوروزخوانی یکی دیگر از آداب قدیمی مردم کردستان است که امروزه در بسیاری از مناطق حتی در بعضی روستاها به فراموشی سپرده شده است. در گذشته، همسایگان و اعضای خانواده، شب‌های عید در خانه‌ یک نفر جمع می‌شدند. در این شب، یک نقال نوروزنامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می‌کرد.

بازی هیلکه شکینی

تخم‌مرغ پخته شده ابزار اصلی این بازی است که به دو روش انجام می‌دهند. در روش اول، بازیکن اول دو طرف تخم مرغی را در دست می‌گیرد به گونه‌ای که انگشتانش به دور آن حلقه شده و تنها یکی از دو سر تخم‌مرغ مشخص باشد. سپس بازیکن دوم با تخم‌مرغ دیگری که در دست دارد به آن ضربه می‌زند. اگر تخم مرغ اولی بشکند (ترک بردارد) باید آن را به طرف مقابل بدهد در غیر این صورت قضیه برعکس است.

در روش دیگر، دو نفر تعداد مساوی تخم مرغ را در یک ردیف می‌چینند و هر بار یکی از اول و یکی از آخر بر می‌دارند و مطابق روش اول به هم می‌زنند و تخم‌مرغ‌های شکسته را کنار می‌گذارند. در نهایت آن کسی که تخم‌مرغ‌هایش دیرتر تمام شده باشد پیروز میدان بوده و تمامی تخم مرغ‌های شکسته از آن او خواهد شد و پول تمامی تخم مرغ‌ها را طرف مقابل باید بپردازد.

میرمیرین یا میرنوروزی

«میرمیرین» نوعی نمایش کمدی بود که معمولاً در اولین چهارشنبه سال جدید برگزار می‌شد. این رسم بیشتر در زمان وجود خان و رعیت رواج داشت و امروزه کمتر از اجرای آن می‌شنویم.

«میر» که از میان عموم مردم شهر یا روستا انتخاب می‌شد، مسئولیت‌های سنگین و دشواری را برای مدتی کوتاه برعهده می‌گرفت. با شروع حکومت او، حق خندیدن یا تبسم از آن‌ها سلب می‌شد و در صورتی که مردم خنده یا تبسمی در او می‌دیدند، می‌توانستند او را از مقام خود  خلع کنند. میرنوروزی معمولاً از میان افرادی انتخاب می‌شد که بسیار شوخ‌ طبع، طنز پرداز و در عین حال جدی و مصمم بودند. بزرگان شهر یا روستا تمام امکانات لازم را برای میر فراهم می‌کردند. اعضای دیگری نیز به همراه میر بودند مثل وزیر دست راست برای اجرای امور روزمره، وزیر دست چپ برای اجرای دستورات غیرعادی و میرزا به عنوان منشی.

میر و یارانش در طول حکومت خود، با نگهبانان و افراد مختلف در کوچه‌ها، بازارها و اماکن عمومی شهر به گردش می‌پرداختند و اوامر مختلف را اعلام می‌کردند که موجب خنده و سرگرمی مردم می‌شد. اهالی شهر هم تلاش می‌کردند تا میر را به خنده و تبسم وادار کنند تا او را از مقام قدرت برکنند. اگر میر در پایان حکومت خود بود، معمولاً بدون اطلاع دیگران فرار می‌کرد و خود را در گوشه‌ای پنهان می‌کرد یا در خانه یکی از بزرگان شهر پناه می‌گرفت تا از دست افرادی که می‌خواستند او را در روزهای باقی‌مانده حکومتش بخندانند، در امان باشد.

کوسه وه‌وی

یکی از سنت‌های خاص مراسم نوروز کردستان، گردش کوسه در روستاهاست که در منابع تاریخی به آن اشاره شده است. پیشینه آیین کوسه وه‌وی (کوسه‌گردی و کوسه برنشین) به اروپای شرقی بازمی‌گردد و طی آن، روستاییان به صورت دسته‌هایی که لباس‌های چوپانی و ماسک‌های خنده‌دار پوشیده‌اند، جمع می‌شوند و کوسه و عروسش را بدرقه می‌کنند. سپس با خواندن شعرهایی، به خانه‌ها می‌روند و به مردم نوید می‌دهند که زمستان به پایان رسیده و بهار در راه است، در عوض هدایایی نیز دریافت می‌کنند.

سفر به کردستان و حضور در آیین های نوروزی

سفر به کردستان در نوروز بسیار خاطره انگیز خواهد بود، برای تجربه جشن و آیین‌های نوروزی در قلب کردستان، می‌توانید بهترین هتل سنندج را برای اقامت انتخاب کنید. اقامت ۲۴ با ارائه هتل‌های برتر و دارای امکانات رفاهی عالی با بیشترین تخفیف، به شما این فرصت را می‌دهد که به راحتی جشن‌ها و مراسم‌های نوروزی این منطقه را از نزدیک ببینید و از آن لذت ببرید.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی جشن و آیین‌های نوروز کردستان پرداختیم و به‌طور جامع به آیین‌ها و سنت‌هایی که به جشن نوروز مرتبط هستند از جمله روشن کردن آتش نوروزی، رقص و شادی محلی و … اشاره کردیم. نوروز برای مردم کردنشین، به عنوان نماد صلح و آرامش، اهمیت بسیار زیادی دارد. به همین دلیل تمامی اقوام کرد در مناطق مختلف ایران، نوروز را بسیار باشکوه جشن می‌گیرند.

سؤالات متداول