تپه هگمتانه همدان کجاست؟ اطلاعات جامع بازدید، ساعت کاری و قیمت بلیط
استان همدان یکی از شهرهای تاریخی و زیبای ایران است. این استان جاذبه های دیدنی تاریخی بسیار زیبایی دارد که سالانه گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می کند یکی از این جاذبه های دیدنی همدان، تپه هگمتانه است. در ادامه این مطلب به بررسی تپه هگمتانه می پردازیم و شما را بیشتر با تاریخ پشت این جاذبه دیدنی آشنا می کنیم پس تا انتهای این مطلب با اقامت ۲۴ همراه باشید.
فهرست این مطلب
تاریخچه تپه هگمتانه همدان
شهر تاریخی هگمتانه به‌دلیل قرار گرفتن در میان تپه ای وسیع، به تپه هگمتانه معروف است. وسعت تپه هگمتانه که از آن به عنوان پهناورترین تپه باستانی ایران یاد می شود، به ۳۰ هکتار می رسد. این وسعت با توجه به به شمار آوردن قسمت هایی که در گذشته بخشی از تپه باستانی بوده اند، از ۳۵ هکتار بیشتر خواهد بود. حدود ۱۰ هکتار از شهر باستانی هگمتانه در مالکیت خصوصی فردی قرار داشت که در سال‌های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ هجری شمسی خریداری و به هگمتانه اضافه شد.
شهر باستانی هگمتانه دارای معماری و نقشه بسیار منظم، شبکه آبرسانی عظیم، معابری از سنگ فرش و آجرهای مربعی، حصاری طولانی و… بوده است و از همین رو بازدید از آن قطعا برای علاقه مندان به تاریخ این مرزوبوم ارزشمند خواهد بود. این شهر کهن از اولین پایتخت های ایران بوده است و به همراه آتن در یونان، رم در ایتالیا و شوش در خوزستان، از معدود شهرهای باستانی جهان به شمار می رود که همچنان پابرجا مانده اند.
تپه هگمتانه در دوره مادها
با توجه به آثار به جای مانده از ایران کهن به نظر می رسد شهر هگمتانه توسط اقوام آریایی ماد در قرن ۱۷ قبل از میلاد تاسیس شد و به‌عنوان پایتخت اولین امپراتوران و پادشاهان ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است. در واقع نظرات متعددی در مورد این شهر تاریخی و ارزشمند وجود دارد؛ به طوری که برخی کارشناسان از آن به عنوان مکانی متشکل از کاخ ها، عمارت ها و آثار برجای مانده از حکومت مادها و هخامنشیان یاد می کنند. تعدادی از باستان شناسان نیز طبق موقعیت مکانی و استراتژیک شهر احتمال می دهند که اینجا حدودا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح اشغال شده است.
البته شواهد تاریخی معتبری در اثبات این احتمال وجود ندارد. هردوت که یک تاریخ‌نگار یونانی بود، معتقد بود که مادها ۸۰۰ سال پیش از میلاد حضرت مسیح این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرده اند. بر اساس توصیفات او، این مجموعه شاهانه روی یک تپه واقع شده و دارای هفت دیوار متحدالمرکز بود که بخش درونی هر دیوار از دیوار بخش بیرونی ارتفاع بیشتری داشت.
برخی دیگر از کارشناسان و باستان شناسان معتقد هستند که احداث شهر هگمتانه به دستور جمشید پادشاه یا سمیرامیس افسانه ای صورت گرفته است. عده‌ای نیز ساخت و احداث آن را از به فرورتیش، سومین پادشاه سلسله ماد نسبت می دهند. طبق اطلاعات دانشنامه ایرانیکا، سلسله ماد توسط دیاکو تاسیس و هگمتانه به‌عنوان مرکز یا پایتخت آن انتخاب شد.
بررسی های تاریخی و باستان شناسی می گویند که هگمتانه و همدان یکی هستند؛ اما متاسفانه به‌دلیل کمبود آثار باقی مانده از دوران قبل از اسلام، کاوشگران اروپایی، مناطقی مانند تخت سلیمان، شوش و کنگاور را برای هگمتانه در نظر گرفته بودند. نکته جالب این است که، در سکه های کشف شده از زمان حکومت ساسانیان، اهمتان به‌عنوان محل ضرب معرفی شده و اولین متونی که در آن نام مادها و مناطق مربوط به آنها ذکر شده، تقویم ۲۴ شارل مانزر سوم است. در این متون به قوم و سرزمینشان به نام مادای یا آمادای اشاره می شود.
تپه هگمتانه در دوره هخامنشیان
پس از مادها، هگمتانه مرکزیت مکانی اولیه خود را نداشت؛ ولی به دلیل قرارگیری در مسیر راه شاهی به‌عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان مورد توجه خاص بود و از این رو هخامنشیان آن را آباد کردند. زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه شد، هگمتانه به‌صورت ویرانه ای درآمده بود. داریوش سوم دستور داد تا در میانه شهر، کاخی بزرگ بسازند. در این کاخ، ۳۰۰ مخفیگاه برای گنجینه ها و دارایی ها بر پا شد و برای آن هشت در آهنین ساخته شد.
تپه هگمتانه در دوره اشکانیان
بر اساس سنگ نوشته یونانی روی تندیس هرکول در بیستون که قدمت آن به سال ۱۴۸ پیش از میلاد می رسد، ظاهرا هگمتانه تا زمان پادشاهی مهرداد یکم، سقوط نکرده بود. آنتیوخوس هفتم در سال ۱۳۰ پیش از میلاد به قصد بازگردانی قدرت سلوکی به ایران، برای مدت کوتاهی در هگمتانه توقف می کند؛ چنانچه تیگران دوم نیز در سال بعد برای حمله به مهرداد دوم، مدتی در هگمتانه بود. اشکانیان نیز مانند هخامنشیان از هگمتانه به عنوان پایتخت تابستانی و ضرابخانه سلطنتی استفاده می کردند.
معماری تپه هگمتانه چگونه است؟
بر اساس کاوش های انجام شده، به نظر می‌رسد هرکدام از ساختمان ها، حیاط مرکزی، اتاق ها و انبارهای قرینه داشتند. این ساختمان ها را در فاصله ۳۵ متری بین معابر ساخته بودند. در کنار بناهای اصلی سیستم آب رسانی پیشرفته ای هم طراحی کرده بودند. این سیستم آب رسانی در تپه هگمتانه نشان از نبوغ ایرانیان دارد. راه های عبوری با عرض ۳.۵ متر و آجرهای مربعی شبیه به هم در کف این سیستم برای همه جالب است. در کاوش ها در این شهر ۲ حصار کشف کرده اند. یکی از آنها ۹ و دیگری بلندایی ۸متری دارد. در کنار این حصارها ۲ برج هم بوده است. این حصارها از هگمتانه یا همدان قدیم در برابر دشمنان محافظت می کردند.
بعضی از مورخان یونانی نوشته هایی درباره کاخ شاهی دارند. قصرهای این شهر را با پوششی از طلا و نقره ساخته بودند. کنده‌کاری‌های شگفت‌انگیز و تزئین‌های زیبا روی درها، رواق ها و ستون های بنا، مورخان یونانی را به وجد آورده بود. در ساخت این بناها چوب هایی از درخت های سرو و کاج کار برده بودند. کاشی های دیوار ساختمان ها هم همه را متحیر می کرد؛ البته از نظر مورخان امروزی این نوشته ها تا حدودی اغراق آمیز و دارای مبالغه هستند.
قلعه های تودرتو تپه هگمتانه
هگمتانه به شکل قصری وسیع، زیبا و با استحکام بسیار طراحی و در زمینی به وسعت ۳۵ هکتار ساخته شد. معماران این اثر تاریخی، آن را به‌صورت هفت قلعه متصل و تودرتو طراحی و احداث کرده اند. به نظر می رسد که ساختمان های مسکونی در مجاورت قلعه ها قرار داشتند. مورخان علت این امر را درخواست دیاکو مبنی بر نقل مکان قوم ماد از محل سکونت خود به مجاورت کاخ شاهی بیان کرده اند. هریک از قلعه های متصل به هم طبق کاربری خاصی احداث شدند؛ به‌طوری که قلعه هفتم یا آخرین قلعه درونی به‌عنوان کاخ پادشاه مورد استفاده بود. دیاکو به تقلید از رنگ آمیزی قصرهای بابلی، دستور داد که کنگره های هر قلعه را به رنگی مخصوص درآورند.
واحدهای مسکونی تپه هگمتانه
کاوش‌های باستان‌شناسی که از سال ۱۳۶۲ آغاز شد، نتایج درخشانی به‌همراه داشت. حاصل این کاوش‌ها در ۱۱ فصل توسط دکتر صراف شامل بقایای معماری خشتی گسترده‌ای می‌شد که به‌صورت بسیار زیرکانه و بر اساس اصول مهندسی و نقشه‌های از پیش طراحی‌شده در سطح وسیعی اجرا شده بود. این معماری خشتی از واحدهای ساختمانی در ابعاد ۵٫۱۷ در ۵٫۱۷ متر تشکیل می‌شد که هر واحد دارای یک پیشخوان در مقابل ورودی تالار مرکزی و اتاق‌های جانبی و دو انبار کوچک در قسمت انتهایی بود.
پلان واحدهای مسکونی، شکل قرینه دارد و در حد فاصل دو سری از این واحدها معبری به عرض ۳٫۵ متر به چشم می خورد؛ به‌نحوی که در پلان کلی مجموعه در هر ۳۵ متر یک کوچه یا معبر وجود دارد و بین آنها واحدهای معماری قرار گرفته اند. بر اساس کاوش هایی که در قسمت های مختلف تپه هگمتانه همدان صورت گرفته است، این نقشه به‌صورت یکسان در کل سطح تپه اجرا شده است.
این مجموعه معماری را حصارهایی محافظت می کردند که در فواصل ۹۰ متری، برج هایی مربع شکل از میان آنها قد برافراشته بودند. تاریخ احداث مجموعه معماری داخل حصارها نمی تواند قدمتی قبل از دوره اشکانی داشته باشد و شاید بتوان گفت که روی آثار قدیمی تر ساخته شده اند؛ هرچند این موضوع صرفا به دست باستان شناسان و با کاوش های میدانی و علمی گسترده مشخص خواهد شد.
شبکه های آبرسانی تپه هگمتانه همدان
کاوش ها و حفاری ها، پرده از بقایای شبکه آبرسانی کاملا پیشرفته و منظمی بر داشته اند. طراحان این شبکه را به‌گونه ای احداث کرده بودند که در فاصله بین کانال های آب، راه های عبوری با عرضی بالغ بر ۳٫۵ متر قرار می گرفت. مسیر این راه های عبور از شمال شرق به جنوب غرب امتداد می یافت و کف آنها با آجرهای مربعی شکل و کاملا یکسان پوشانده شده بود.
چه آثاری در تپه هگمتانه همدان کشف شده اند؟
این تپه به دلیل قدمت طولانی که از دوران مادها و هخامنشیان همانطور که در بالا هم به آن اشاره کردیم دارد، در دل خود دارای آثار بسیاری بوده است که توسط کاوشگران کشف شده است که در ادامه به برسی برخی از آنها می پردازیم.
ریتون سربز
باستان شناسان جامی طلایی، با کنده کاری های مثل سربز را از این تپه باستانی کشف کرده اند. امروزه از این ریتون بی مانند در موزه ملی ایران نگهداری می کنند. این ظرف های قدیمی را که شکل آنها مثل جانورها بود، در زبان انگلیسی ریتون می نامند؛ اما در زبان فارسی به آنها تکوک می گویند.
الواح زرین و سیمین
در سال ۱۳۰۷ در محله «سرقلعه» که محله ای در تپه هگمتانه است، الواح زرین و سیمینی کشف کردند. روی هر دو لوح به زبان های بابلی، ایلامی و فارسی باستان نوشته ای را حک کرده اند. به این محله به «قلعه داراب» هم معروف بود. در این محل ۴ لوح زرین کشف کردند که یکی از آنها به سرنوشت غم انگیزی گرفتار شد.
لوح زرین آرشام
آثار ارزشمند و مهمی طی حفاری ها به دست آمده است که از مهم ترین آنها، می توان به لوح زرین ارشام اشاره کرد. این لوح با طلای اصل ساخته شده است و ابعادی برابر با ۱۳ در ۸ سانتی متر دارد. نوشته ای به خط میخی متعلق به دوره حکومت هخامنشی بر این لوح حک شده است. متاسفانه این لوح در اختیار سازمان میراث فرهنگی کشور نیست و در مجموعه شخصی مارسل ویدال که یک فرد آمریکایی است قرار دارد.
لوح زرین داریوش دوم
لوح دیگری به نام داریوش دوم در تپه هگمتانه وجود دارد که از جنس طلای اصل با ابعاد ۲۰٫۵ در ۱۸٫۵ سانتی متر است و خط نوشته هایی شامل ۲۳ سطر به صورت میخی بر آن حک شده است. همچنین لوح دیگری با ۲۹ سطر به خط میخی از این شهر باستانی به دست آمده است که ابعاد آن به ۱۶٫۲ در ۱۳ سانتی متر می رسد. ظاهرا این دو لوح در گذشته در خارج از کشور بود و پس از پیگیری های سازمان میراث فرهنگی از مالک خریداری و به کشور بازگردانده شده است. و هم اکنون هر دو لوح در موزه ایران باستان نگهداری می شوند.
لوح زرین آریارامنه
لوح آریارمنه از قدیمی ترین آثار تاریخی اکتشافی در تپه هگمتانه است که در موزه برلین آلمان نگهداری می شود. ابعاد این لوح ۱۲ در ۸ سانتی متر است و ۱۰ سطر با متن پارسی باستانی و به خط میخی بر روی این لوح نوشته شده است. این لوح متعلق به آریارمنه یا همان آریارمن پسر کوچک چیش پیش و نواده هخامنش که موسس سلسله هخامنشی بود، است که قسمتی از آن از بین رفته و ترجمه آن چنین است:
«این کشور پارس که من دارم، دارای اسب های خوب و مردان نیک است. اهورامزدا این کشور را به من عطا فرموده است. از مرحمت اهورامزدا من شاه این کشورم. آریارامنه می گوید: اهورامزدا مرا یاری کرد.» این لوح ها نشان می دهند که داریوش در هگمتانه هم مثل تخت جمشید و شوش کاخ زیبایی ساخته بود. در حال حاضر می توانید لوح نقره ای را در موزه سنگ مرمر مشاهده کنید. لوح طلایی هم اکنون در موزه ایران باستان تهران است.
از دیگر اثار کشف شده مهم در تپه هگمتانه می توان به مواردی مانند: لوح زرین اردشیر دوم، کوزه نقره‌ای خشایارشاه، بشقاب نقش برجسته اردشیر اول و ستون سنگی اردشیر دوم اشاره کرد.
بهترین زمان بازدید
بهترین زمان بازدید از این تپه تاریخی، ماه های پایانی فصل بهار و فصل تابستان است.به دلیل اینکه در اوایل فصل بهار استان همدان همچنان مقداری سرد است، این سردی هوا باعث می شود که گردشگرهای کمتری در بهار به همدان بروند. در فصل پاییز و زمستان هم بارش برف و باران و هوای سرد بازدید از جاهای دیدنی را سخت می کند. اگر در فصل تابستان به ویژه اواسط مرداد ماه تا شهریور به همدان سفر کردید، بد نیست از نمایشگاه های مختلف همدان نیز دیدن کنید.
آدرس و اطلاعات بازدید
آدرس : استان همدان، شهر همدان، انتهای خیابان اکباتان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتان
ساعت بازدید: نیمه اول سال از ساعت ۹ تا ۱۹ و نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷
قیمت بلیط تپه هگمتانه در سال ۱۴۰۱ برای یک نفر ۵۰۰۰ تومان است.
جاهای دیدنی نزدیک
از آنجایی که، تپه هگمتانه تقریباً در مرکز شهر همدان است. شما می‌توانید بعد از بازدید از این تپه به جاهای دیدنی اطراف آن بروید. از جمله جاهای دیدنی نزدیک به تپه هگمتانه همدان می توان به مواردی مانند: گنبد علویان، آرامگاه بوعلی سینا، آرامگاه باباطاهر، آرامگاه استر و مردخای، برج تاریخی قربان، رصدخانه ابن صلاح همدانی، موزه تاریخ طبیعی دانشگاه بوعلی سینا، مجسمه شیر سنگی و موزه مردم شناسی اشاره کرد.
هتل های نزدیک
از آنجایی که این منطقه یکی از منطقه های گردشگری مهم ایران است و بنا های آن بسیار تاریخی و به دوران اولیه ایران زمین برمی گردند، در اطراف این بنا هتل های خوبی هستند که شما می توانید آنها را با تخفیفات خوب از اقامت ۲۴ رزرو کنید. به همین دلیل پیشنهاد می کنیم که به آسانی برای رزرو هتل های همدان از سایت اقامت ۲۴ اقدام کنید.
در اینجا به معرفی نزدیکترین این هتل ها به تپه هگمتانه همدان می پردازیم:
- هتل ۵ ستاره باباطاهر همدان
- هتل ۴ ستاره پارسیان همدان،هتل ۴ ستاره بوعلی همدان،هتل ۴ ستاره امیران همدان،هتل ۴ ستاره امیران ۲ همدان
- هتل ۳ ستاره خاتم همدان،هتل ۳ ستاره وندیک همدان
- هتل ۲ ستاره ویلاهای کوهستانی گنجنامه همدان
- هتل آپارتمان ۱ ستاره هگمتانه، هتل آپارتمان ۱ ستاره سفیر همدان
امیدواریم که مطالب فوق برای شما مفید واقع شده باشد و شما با استفاده از این مطلب بتوانید اوقات خوشی را با خانواده یا دوستان خود در بازدید از تپه هگمتانه داشته باشید.