آب انبار شش بادگیری یزد کجاست؟ معرفی جامع معماری تا کاربرد

آب انبار شش بادگیری یزد یکی از جاهای دیدنی یزد است که برای مسافران دیار ترین‌های ایران، یکی از مناطق توریستی تاریخی به شمار می‌رود. آب انبار شش بادگیری یزد، یکی از صدها اثر ملی ثبت شده در سرزمین قنات، قنوت و قناعت است و بازدید از آن را به گردشگران به خصوص محله‌گردهای یزد، توصیه می‌کنیم.

در این مطلب از اقامت ۲۴، با هر آنچه درباره آب انبار شش بادگیری یزد باید بدانیم، از معرفی آن تا معماری و سازنده‌اش به خصوص عکس های آب انبار شش بادگیری یزد آشنا می‌شویم. نظرات و دیدگاه‌های خود را درباره آب انبار شش بادگیری یزد از طریق بخش کامنت در انتهای این گفتار اقامت ۲۴ به اشتراک بگذارید.

نقش آب انبار در مناطق کویری ایران

آب انبار شش بادگیری یزد یکی از مکان‌های دیدنی و جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر تاریخی مرکز ایران به شمار می رود و نمادی سترگ از دیار آب انبارهای ایران است. شهر یزد را باید یکی از شهرهای تاریخی ایران و جهان بر شمرد که در دنیا، با قنات ها و آب انبارهایش شناخته می‌شود.

شرایط آب و هوایی خشک و بی آب شهر یزد سبب شده تا این وضعیت آب و هوایی، تاثیر ژرف و شگرف در سبک زندگی مردمان خونگرم و مهمان‌نواز یزدی داشته و تا حد زیادی، زیست آن‌ها متناسب با این وضعیت آب و هوایی سخت و خشک باشد.

طراحی و ساخت بهترین قنات و آب انبارهای ایران در شهر یزد، گواه این مطلب است که یزدی‌ها، سعی وافر کرده تا در شرایط سخت آب و هوایی مرکز ایران، همواره زندگی آسان و راحتی را برای خود در طول اعصار رقم زده و از این نظر، یکی از پیشگامان معماری در مناطق کویری ایران هستند.

در یزد بیش از ۳۰۰ آب انبار وجود دارد که البته همه آن ها از نظر معماری، شبیه آب انبارهای کنونی نبوده اما همگی، کاربری ذخیره آب داشتند و برخی نیز تا به امروز برای ما به یادگار مانده اند. آب انبار گلشن، آب انبار تکیه امیر چخماق از جمله آب انبارهای معروف شهر یزد است.

شهر یزد بیشترین شمار آب انبارهای ایران را در خود جای داده است. این سازه آبی، بزرگترین سازه آبی ایران از عصر باستان تا همین یک قرن پیش بود که نشانه نبوغ و همت مردمان این دیار است.

جالب‌تر از آن اینکه با وجود توسعه فناوری ، هنوز هم این آب انبارها در شماری از مناطق خشک و کویری کشور مورد استفاده هموطنان قرار می گیرد. به هر حال ایران یکی از خشک ترین مناطق جهان بوده و چند سالی هم هست که کشور در خشکسالی به سر می برد.

این مراکز علاوه بر نگهداری و ذخیره آب خنک دارای کاربرد دیگری به عنوان یخچال برای نگهداری یخ نیز بوده و بعضی جاها به عنوان  یخچال نیز شهرت دارند و نامیده می شوند و در عصر دیجیتالی امروز نیز می‌توانید در یکی از شهرهای استان یزد به نام شهر تاریخی و مذهبی میبد از بزرگترین یخچال خشتی ایران دیدن فرمایید.

آب انبارها ، انواع گوناگونی دارند. مثل بیابانی و بین شهری و کوهستانی. نوع بیابانی و بین شهری، معماری ساده دارند. همین سادگی نیز باشکوه است. اما اکثر این مراکز در ایران به خصوص در یزد، سقف گنبدی و مخروطی شکل داشتند تا آب گرم نشود. کار خنک کردن آب در این مراکز را بادگیر بر عهده داشت.

درباره آب انبار شش بادگیری یزد

آب انبار شش بادگیری یزد ، یکی از ده‌ها آب انبار قدیمی و تاریخی این دیار پر افتخار محسوب می‌شود. این آب انبار در محله‌ای به نام شش بادگیر واقع شده و قدمتی هزاران ساله ندارد. قدمت آب انبار شش بادگیری یزد به عصر قجر برمی‌گردد.

این آب انبار در اوایل انقلاب اسلامی با شماره ثبت ۱۶۰۰ در فهرست آثار ملی جای گرفت و همه ساله مورد بازدید هزاران گردشگران داخلی و بین‌المللی یزد قرار می‌گیرد. نکته جالبی که درباره این آب انبار باید بدانید آن است که تنها آب انبار یزد است که شش بادگیر دارد.

آب انبار شش بادگیری یزد تا دو دهه پیش از انقلاب اسلامی، مورد استفاده عموم بود و از آن آب استخراج می‌شد. اما پس از توسعه شبکه آب و فاضلاب شهری در ایران به خصوص در شهر یزد، این بنای تاریخی بلااستفاده شده و اکنون یکی از جاهای دیدنی جالب شهر یزد است. امروزه این اثر، یک جاذبه تاریخی مذهبی نیز تلقی می‌شود.

در واقع این جاذبه دیدنی دیار ترین های ایران، معروفیت خود را مدیون بادگیرهای رفیعیش است که هم باشکوه بوده و هم هشت وجهی و گنبد عظیم تخم‌مرغی آن، عظمت معماری کویری ایرانیان در عصر معاصر را به رخ می‌کشد که منظره‌ای چشم نواز را خلق می‌کند.

دقت کنید که بادگیرها به شکل هوشمندانه ای طراحی و احداث شده و نقش کولر بادی داشتند. به  همین خاطر می‌توانید بادگیرهای بسیاری را در ابعاد بزرگ و کوچک نه تنها در آب انبارها بلکه در خانه‌ها و در جای‌جای شهر یزد شاهد بود. یزد به همین خاطر، شهر بادگیرهای ایران است.

اگر عاشق بادگیرهای شهر یزد شدید، توصیه میکنیم که حتما به باغ دولت آباد بروید. باغ دولت آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار داشته و بلندترین بادگیر یزد که بلند ترین بادگیر جهان نیز به شمار می رود در این عمارت زیبا و چشم نواز جای گرفته است که در تصویر زیر مشاهده می کنید. عکس زیر توسط یکی از گردشگران آلمانی در زمان بازدید از شهر یزد در سال ۲۰۱۶ میلادی گرفته شده بود.

از ویژگی هوشمندانه‌ای که در ساخت این آب انبارها استفاده شده ، وجود اتاق ها و تالارهایی است تا فشار آب جمع شده در گودال را کاهش داده و آسیبی به بنا وارد نشود تا ما امروزه، میراث داران این سازه های مهندسی شده ارزشمند در جای جای ایران پهناور چهار فصل باشیم.

آنچه درباره بادگیرهای آب انبار باید بدانیم

موضوع دیگری که درباره این مقصد گردشگری دیدنی شهر یزد باید به آن اشاره کرد، مقوله هشت وجهی بودن بادگیرها است. بادگیرهای هشت وجهی، معنا و مفهوم خاصی برای معماران به خصوص محققان تاریخ هنر اسلامی در ایران دارد. از نظر مهندسی مکانیک سیالات، بادگیرهای هشت وجهی، بهره‌وری سازه در جذب انرژی باد را افزایش می‌دهد.

بادگیر، نماد معماری ایرانی در مناطق کویری بوده و از کاشان تا نراق، شاهد نقش آفرینی بادگیر در معماری خانه های قدیمی ایرانیان به خصوص آب انبارها بودیم.

موضوع دیگری در معماری این مرکز تاریخی قجری باید توجه داشت ، مقوله طراحی بادگیرها است. همان‌طور که گفتیم، شش بادگیر در این سازه تاریخی مشاهده می‌شود و سه بادگیر، در زمان ساخت بنا، احداث گردید و سه بادگیر دیگر نیز بعدها به آن اضافه شد.

تفاوت سه بادگیر قدیمی با سه بادگیر جدید آب انبار شش بادگیری یزد را می‌توان دریافت. شش بادگیر این آب انبار تاریخی یزدی‌ها، متناسب با شرایط آب و هوایی و اقلیم خشک و گرم یزد، در جهت باد و به شکل هشت وجهی بوده و ارتفاع هر شش بادگیر نیز از آب انبار، ده متر است.

یعنی برای ارتقا بهره‌ وری افزون‌تر از بادهای پر سرعتی که در بعضی از اوقات سال در شهر یزد می‌وزد، بادگیرهای هشت وجهی برای این بنا در نظر گرفته شده است. در کنار این خصلت خاص آب انبار شش بادگیر هشت وجهی دیار قنات و قنوت و قناعت، بایستی به ارتفاع مخزن و معماری زییای بادگیرها نیز اشاره داشت.

سر در های زیبای آب انبار شش بادگیری یزد در کنار تزیینات آجری چشم‌نواز که شکوه مقرنس کاری یزد‌ی‌ها را روایت می‌کند و کاربندی‌ هایش نیز استادان به نظر می‌رسد، از امتیازات و مشخصه‌های ویژه آب انبار شش بادگیری یزد به شمار می‌ رود.

فضای بین در ورودی تا بادگیرها و گنبد آب انبار شش بادگیری یزد، جایی است که همه ساله در آستانه مراسم سوگواری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام، سیاه پوش شده و چادر حسینیه مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی در آن برپا می‌شود.

ورودی های آب انبار شش بادگیری یزد

یکی از مهم‌ ترین وجوه این مقصد گردشگری دیدنی شهر ، معماری اثر است. دانستن اطلاعاتی درباره معماری این اثر تاریخی باشکوه که مظهر آشکار سبک زندگی پر افتخار و جریان ساز یزدی‌ها در قرون اخیر است، حاوی نکات ارزنده‌ای برای گردشگران و بازدید کنندگان این اثر زیبا است.

آب انبارهایی که در کاشان و اصفهان و محلات و قم هست، اکثرا شش بادگیر  نیستند و بادگیر های هشت وجهی هم ندارند. لذا  این بنا به خاطر این ویژگی‌ها، منحصر به فرد است.

ورودی ها و گنبد این جاذبه دوست داشتنی شهر، از مشخصات اصلی معماری اثر به شمار می رود. این آب انبار دارای ۲ ورودی است. یکی ورودی شمالی و دیگری ورودی جنوبی. این سازه، دو راه پله و دو پاشیر دارد که در عکس زیر مشاهده می کنید. هشتی هم در انتهای پله های آجری این اثر تاریخی دیده می شود.

گفته شده که ورودی جنوبی آب انبار شش بادگیری یزد برای ورود مسلمانان و  ورودی شمالی که در قرینه بنا احداث شده است، جهت استفاده زرتشتی‌های یزد بوده است. البته این یک فرضیه بوده و مستندات قطعی برای تاییدش در دسترس نیست.

در ورودی بخش جنوبی این سازه تاریخی قجری ، بین پله های شماره بیست و پنجم و بیست و ششم، یک هشتی خودنمایی می کند. هشتی، عضو لاینفک معماری خانه های تاریخی ایران و بسیاری از مکان‌های گردشگری و مذهبی مثل بازارهای ایران و حیاط خانه‌های قدیمی بوده است.

نقش هشتی در معماری سازه های آب انبار

هشتی در معماری سازه ها و خانه های قدیمی ایران در واقع یک عنصر جدا کننده به شمار می رود. در واقع سازندگان سازه ها و خانه های قدیمی در ایران، از این عنصر معماری (هشتی) به منظور تعریف و ساخت حریم زندگی استفاده میکردند تا اصطلاحا اندرونی با بیرونی مجزا شود.

فضای ورودی در  معماری خانه های قدیمی ایرانی، به جهت تأمین ارتباط بین فضای درونی با فضای بیرونی یک بنا یا مجموعه بوده، زیرا ورود و خروج به هر بنای محصور و بسته تنها از طریق فضای ورودی امکان پذیر است. پس فضای ورودی از لحاظ ماهیت کار کردی یک فضای ارتباطی محسوب می شود.

درب حیاط از کوچه و یا خیابان و یا بازار و یا گذرگاه به محلی به نام هشتی منتهی شده و سطح هشتی همواره هم سطح با سطح حیاط و یا با اختلاف ارتفاع چند پله به سطح حیاط بوده که این موضوع در عنصر هشتی در معماری آب انبار شش بادگیری یزد نیز مشهود است. ارتباط هشتی با سطح معبر و کوچه و یا خیابان نیز با اختلاف سطح چند پله طوری تعیین می شود که در نتیجه سطح حیاط از کوچه و یا خیابان پایین تر واقع شود.

هشتی مانع کوران بادهای شدید و گردبادهایی است که از نفوذ و حرکت مستقیم باد از کوچه به درون حیاط می شود ، ضمنا اختلاف سطح بین حیاط و بنا و کوچه یا خیابان بدان سبب است که حافظی در نظر گرفته می شود که در مقابل کوران های شدید و بادهای گرم و پیشگیری نفوذ آن به ساختمان ، قابل توجه بوده و این مقوله را در هشتی آب انبار شش بادگیری یزد نیز شاهد هستیم.

نکته ای که باید درباره کارکرد هشتی در معماری سازه های ایرانی در روزگار نه چندان دور باید توجه کرد، درون گرایی سازه های ایرانی است. در شماری از بناها به خصوص خانه های قدیمی ایرانیان (از کاشان تا تبریز)، درون گرایی واقع در بافت های پیوسته از لحاظ کالبدی ، کارکردی و بصری غالبا تنها از طریق فضای ورودی یا معبر یا سایر فضاهای عمومی ، پیوند و ترکیبی فعال می یافته اند.

هشتی که در بخش جنوبی آب انبار شش بادگیری یزد قرار دارد، با سنگ فرش آجری، طراحی شده که در واقع طاق آب انبار بعد از هشتی آغاز می‌شود.

راه پله آب انبار ها تقریبا طراحی یکسانی داشته و از نظر شیب با هم متفاوت است. مثل آب انبارهای شهر تاریخی نراق. راه پله آب انبار شش بادگیری یزد از دو بخش تشکیل شده است به گونه‌ای که یک بخش، روبار و پله‌های پنجاه و پنج تایی آن تا سردر آب انبار ادامه داشته و بخش سرپوشیده بنا، در ادامه پله و بعد از سردر قرار دارد.

همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، گنبد آب انبار شش بادگیری یزد، شکل تخم مرغی دارد و جلوه بی‌نظیری به این اثر تاریخی قاجاری بخشیده است.

گفتنی است، ارتفاع مخزن آب انبار شش بادگیری ، حدود سیزده متر و ارتفاع بادگیرهای این اثر نیز حدود ۱۰ متر بوده که در سال‌های اخیر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.  عکس زیر، تصویر یکی از بادگیرهای شش گانه هشت وجهی این اثر قجری را به تصویر کشیده است.

این آب انبار زیبا، مثل همه آب انبارهایی که در نقاط مختلف کشور دیده می‌‌شود، فاکتورهای چهارگانه مرسوم  را دارد که در بسیاری از آب انبارهای ایران وجود دارد. یکی خزینه و گنبد و دیگری پاشیر و بادگیر است.

این فاکتورهای چهارگانه نقش مهمی در حفظ و نگهداری آب و تمیزی و زلالی آن دارند. آب انبار شش بادگیر هم از این چهار عنصر برخوردار است. علت به ساخت خزینه آن بود که آب در گودال باشد و در دل زمین تا خنک بماند.

گنبد به شکل نیم کره روی فضای خزینه احداث می‌شد تا از آلودگی آب در طول سال جلوگیری کند. پاشیر هم راهرویی پلکانی است که به منظور برداشت آب طراحی و ساخته شده و بادگیر نیز برای خنک نگهداشتن و هدایت هوای خنک به داخل خزینه کاربرد داشت.

به هر حال، چنین فکر و نظر و هوشمندی را ایرانیان از صدها سال پیش در مناطق کویری خود، در دستور کار داشته و نمادی از سبک زندگی ایرانیان سال‌های نه چندان دور به شمار می رود.

سازنده آب انبار شش بادگیری یزد

یزدی‌ها مثل اصفهانی‌ها و تبریزی‌ها، در طراحی بنا و معماری سازه‌ها، ید طولایی داشته و معماران یزدی در فهرست برترین معماران ایران قرار داشته و دارند. یزد را معماری آن، زنده نگهداشته و این معماری، محصول نظر بلند و هوش خلاقانه و همت عالی معماران برجسته‌ای چون حاجی محمد حسین خیر است.

محمد حسین خیر،  فرزند نورالله یزدی بود. او معمار این سازه بوده و تنها بنای شش بادگیر ایران را ساخت. وقف‌ نامه آب انبار شش بادگیری یزد موجود بوده و بر اساس این وقف‌نامه، حاج محمد حسین از املاک و اموالی که در شهر یزد داشت، به منظور احداث آب انبار استفاده کرد.

بعد از او نیز، شخصی به نام بهشتیان، توسط آب وقف‌آباد که روزگاری مهم‌ترین آب شهر یزد بود، آب انبار را پر می‌کرد تا همگان از آن استفاده کنند. استفاده از آب انبارها برای همه شهروندان رایگان بود و معمولا ساخت آن توسط خیران و نیکوکاران صورت می‌گرفت و نزدیک حمام و مسجد و بازار شهر بنا می‌شد.

نکاتی درباره بازدید از آب انبار شش بادگیری یزد

اگر به تماشای این اثر تاریخی و دیدنی شهر یزد رفتید، بدانید که بهترین زمان بازدید از این سازه، فصل بهار و پاییز است. البته در دیگر فصول سال نیز این بنا، پذیرای بازدید علاقمندان است. این اثر در مسیر آثار تاریخی شهر یزد واقع شده و دسترسی به آن آسان است.

اگر  با کودکان و نوجوانان عازم شهر یزد شدید، مراقب باشید که آن‌ها به اثر آسیب نزنند و در حفظ آن کوشا باشید تا میراث دار خوبی برای آیندگان ایران زمین باشیم. بازدید از این اثر رایگان است.

در زمان بازدید از این اثر ارزشمند تاریخی یزد، حتما درباره بادگیر و کارکرد هشتی که در این گفتار توضیح دادیم، اطلاعات تکمیلی از راهنمای تور خود کسب کنید.

آب انبار شش بادگیری یزد کجاست؟

آب انبار شش بادگیری یزد در خیابان دهم فروردین شهر یزد و در محله تل یزد واقع شده  است. کوچه شش بادگیر یزد از کوچه های معروف شهر یزد بوده و می‌توان از جاهای دیدنی اطرافش نیز دیدن کرد.

همان‌طور که در نقشه بالا مشاهده می‌کنید، آب انبار شش بادگیر یزد در محله شش بادگیر و نزدیک محله شش یادگاری قرار دارد.

آدرس آب انبار شش بادگیری یزد:  یزد، خیابان دهم فروردین، محله و کوچه شش بادگیر.

جاهای دیدنی نزدیک

یکی از جاهای دیدنی شهر یزد که در نزدیکی این مقصد توریستی شهر واقع شده است، موزه دیرینه شناسی کامبرین (CAMBRIAN MUSEUM) است. جنب آب انبار بوده و در کوی سوم شهید زینی است. ۴۰۰ نمونه فسیلی بی مهرگان مثل خانواده سرپایان در این موزه دیرینه شناسی یزد در معرض دید علاقمندان قرار دارد.

موزه دیرینه شناسی کامبرین که نزدیک این محل است، با ارزش‌ترین موزه فسیل‌شناسی ایران به شمار می‌رود و مقصد پژوهشگران بحث ماکروفسیل بوده تا سه دوره زمین شناسی را مطالعه کنند.

از دیگر مناطق گردشگری نزدیک آب انبار شهر یزد، باغ قرن هجدهمی دولت آباد (ساعت بازدید ۹ صبح تا ۱۰ شب)، مجموعه تاریخی امیرچخماق، مسجد جامع یزد (ساعت بازدید ۶ صبح تا ۹ شب)، مجموعه بافت تاریخی یزد، موزه آب یزد (ساعت بازدید ۹ صبح تا ۷ شب)، آتشکده زرتشتیان یزد (ساعت بازدید ۹ صبح تا ۹ شب)، موزه فرهنگ و تاریخ زرتشتیان یزد (ساعت بازدید ۹ صبح تا ۸ شب) و موزه لاری ها (ساعت بازدید ۹ صبح تا ۸ شب ) است.

اگر مسافر یزد بودید، برای هر روز خود برنامه ریزی مشخصی داشته باشید تا بتوانید در کمترین زمان، از بیشتری آثار تاریخی و جاذبه های دیدنی عالی این سرزمین شگفت انگیز در دل کویر، بازدید کنید. شب های کویر هم از دست ندهید که یک فرصت فوق العاده برای عاشقان طبیعت بکر این منطقه به شمار می رود. همه این مقصدهای گردشگری در فاصله ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای با آب انبار قرار دارند و وسیله نقلیه برای عزیمت شما تاریخ‌دوستان گرامی به این نقاط دیدنی، در طول روز در دسترس است. یکی از بهترین گزینه ها برای اینکه صفر بی دغدغه ای داشته باشید، رزرو تور یزد است که در اقامت ۲۴ با هتل انتخابی شما برگزار می شود.

هتل های نزدیک

در میان هتل های یزد، شماری از هتل‌های این شهر تاریخی و دیدنی در نزدیکی آب انبار شش بادگیری این شهر قرار دارند.

هتل لاله که هتلی سه ستاره محسوب می شود، در نزدیکی آب انبار شش بادگیری یزد بوده و قیمت هر شب اقامت در ان از هتل پنج ستاره صفویه کمتر است. هتل داد یزد، هتل باغ مشیرالملک یزد، هتل سنتی والی یزد و هتل آنتیک ملک التجار یزد نیز از جمله اقامتگاههای نزدیک به این اثر تاریخی شگفت انگیز معاصر به شمار  می رود که برای اقامتی خاطره انگیز در این شهر تاریخی، می توانید آن ها را نیز در فهرست اقامتگاهی خود در نظر داشته باشید.