گرامیداشت یلدا، سفری به چهار گوشه ایران در بلندترین شب سال

جشن شب یلدا، یکی از مهم ترین جشن های باستانی ایران است که در کنار جشن­ های دیگر مانند عید نوروز و چهارشنبه سوری قرن ­ها است که علاوه بر ایران در کشور های دیگر مانند افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و پاکستان نیز برگزار می ­شود.

برخی یلدا را جشنی زرتشتی می ­دانند اما واقعیت این است که یلدا قرن ها پیش از دین ظهور دین زرتشتی در میان ایرانیان مرسوم بوده است. می توان قدمت این جشن را بین ۶ تا ۸ هزار سال تخمین زد.

آخرین روز پاییز، تابش خورشید در ضعیف ترین حالت ممکن است. بلند ­ترین شب سال و کمترین میزان تابش خورشید در آسمان موجب می شود تا روز اول دی ماه را روز تولد خورشید بنامند. پس از شب یلدا، طول روز به تدریج بلندتر می شود. می توان گفت این جشن، نوعی همراهی با خورشید در نبرد با تاریکی است.

واژه یلدا در زبان سریانی به معنای میلاد است و برخی این میلاد را به تولد حضرت مسیح نسبت می دهند. اما در واقع آیین یلدا  پیش از تولد حضرت عیسی هم در ایران برگزار می شده است. همراه اقامت ۲۴ باشید در طولانی ترین شب سال…

مطلب مرتبط: در تدارک شب نشینی بلند ترین شب سال، شب یلدا

آداب و رسوم یلدا در شهر ها و استان های ایران

بلندترین شب سال در شهر های مختلف، با آداب و رسوم مختلفی برگزار می شود:

یلدا در شیراز

در گذشته اشعار عامیانه و محلی توسط یکی از پیران خوانده می شد. خواندن اشعار حافظ و نیز تفأل به دیوان وی از آیین هایی است که در شب یلدا در همه جای ایران مرسوم است اما از نظر برخی ریشه این سنت به شهر شیراز باز می گردد.

اما رسم دیگری هم بود ک کوزه ای را در میان جمع می چرخاندند و هر نفر چیزی در آن می انداخت. سپس آن ها را از کوزه خارج می کردند و شعری که خوانده می شد، فال کسی بود که نشان به او تعلق داشت و دیگران متوجه نمی شدند این فال متعلق به کیست. برگزاری مراسم شب یلدا، دور سفره ای بزرگ، پر از تنقلات، میوه، شیرینی و هندوانه انجام می شد.

اما در رابطه با هندوانه اعتقاد بر این بود که خوردن این میوه از سرما خوردگی پیشگیری می کند. با این که استفاده از هندوانه در شهرهای دیگر ایران هم مرسوم بود، اما حافظ خوانی و گل نرگس در سفره یلدا از آداب ویژه شیرازی ها است که در شهر های دیگر متداول شده است.

یلدا در خراسان

در خراسان این شب را شب چله می نامند که روز اول چهل روز ابتدای زمستان است که به چله بزرگ شناخته می شود. در خراسان همه اقوام در منزل بزرگ فامیل جمع می شوند و هر کدام همراه خود یک چراغ می آورند. این مراسم، چهل چراغ نامیده می شود. این چهل چراغ نماد میلاد خورشید است که در افسانه ها زادگاه خورشید را از خراسان می دانند.

یکی دیگر از مراسم شب یلدا در خراسان، کف زنی است که از جوشاندن شیره گیاهی به نام بیخ ایجاد می شود. وقتی شیره جوشید و کمی خودش را گرفت، آن را به هم می زنند تا کف کند. سپس به آن شکر و مغز گردو اضافه می کنند. از دیگر آداب این شب در خراسان، شاهنامه خوانی است که بسیار طرفدار دارد.

یلدا در اصفهان

در اصفهان هم مراسم شب یلدا شامل خوردن آجیل و هندوانه و گرفتن فال حافظ مانند نقاط دیگر کشور برگزار می شود. این مراسم اغلب بر دور کرسی که خوراکی های یلدا هم بر روی آن قرار داده می شوند، انجام می شود. اما یکی از خاص ترین رسوم شب یلدا در اصفهان این است که برف را با شیره انگور مخلوط می کنند با آن از مهمانان خود پذیرایی می کنند. ماهی هم غذای مرسوم شب چله در اصفهان است.

یلدا در شمال ایران

فرستادن ماهی سفید تزئین شده از سوی خانواده داماد برای خانه عروس بخشی از آداب شب یلدا در شمال کشور است. علاوه بر خوردن هندوانه و انار، ازگیل هم از میوه هایی است که شمالی ها در این شب در سفره یلدای خود قرار می دهند.

در این خطه، تمام طول شب به خواندن داستان های محلی و گفت و گو می پردازند. مردم شمال در این شب آن قدر بیدار می مانند تا تولد و طلوع خورشید زمستان را ببینند تا پیروزی نور بر تاریکی را جشن بگیرند. این جشن نماد این است که هیچ تاریکی و اندوهی پایدار نیست و روز های خوش در پیش است.

یلدا در خوزستان

یک روایت جالب در رابطه با شب یلدا در خوزستان وجود دارد. بر خلاف نقاط دیگر ایران که یلدا را در انتظار خورشید بیدار می مانند، در خوزستان شب را در انتظار قارون سپری می کنند. اما این قارون کیست؟ قارون پسر عموی حضرت موسی بود که اموال فراوان داشت. او حیله ای اندیشید تا تهمتی به موسی بزند و او را بدنام کند. اما به خواست خدا زمین فرو نشست و او و گنجش در زمین فرو رفتند. یلدا در خوزستان همراه است با دستگیری از فقرا و مستمندان.

یلدا در قزوین

شب یلدا در قزوین هم با آیین ها و مراسم مخصوص به خودشان برگزار می شود. در قزوین به شب یلدا، شب چره هم می گویند. شب چره به معنای خوردن تنقلات در طول شب است. در این شب هر کس هر چیزی که در انبار دارد، به خانه مادر بزرگ می برد و همه دور هم قصه های عامیانه تعریف می کنند که مشهورترین آن ها، داستان ننه سرما است.

مواقعی که سرو تنقلات به تاخیر افتد، کوچکترها شعر “هر که نیارد شب چره – انبارش موش بچره” می خوانند، که در آوردن “شب چره” تعجیل شود.

یلدا در آذربایجان

یلدا در آذربایجان با توجه به سرمای فراوان و برف و بوران، حال و هوای متفاوتی دارد. معمولا شام یلدا، برنج، مرغ و آش شیر است. تنقلات این شب شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه مثل هندوانه و انگور و خشکبار هم مثل بادام و سنجد است.

ریش سفیدان فامیل در حالی که هندوانه را می برند، جمله ای می گوید: قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ. معنای جمله این است که بلاهایمان را امروز بریدیم. در این شب، بزرگان خانواده حکایات و داستان‌هایی از شاهنامه و حماسه‌های ملی و ضرب‌المثل نقل می کنند.

یلدا در کرمانشاه

در کرمانشاه هم یلدا را با خواندن شعر، قصه گویی، حافظ خوانی و فال گرفتن و خوردن آجیل برگزار می کنند. میوه‌های این شب شامل هندوانه، انار، سیب سرخ و یا لیموی زرد. در شب یلدا، قصه‌هایی از شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری نقل می کنند و همچنین اشعار کرمانشاهی می خوانند.

از خوردنی‌های یلدا در کرمانشاه می توان به آجیل، راحت الحلقوم، مشکل‌گشا، شیرینی محلی مانند نان پنجره‌ای، کاک و نان برنجی، و میوه‌هایی مثل انار، سیب و هندوانه اشاره کرد. گرفتن فال حافظ هم در این استان، مانند بقیه جاهای ایران مرسوم است.

… و در پایان، فرقی ندارد که کجای این سرزمین هستید، مهم این است که ایرانی هستید و این رسم قشنگ را می شناسید. سنت های زیبایمان را پاس بداریم.

منبع: وبلاگ اقامت ۲۴