تپه حسنلو نقده؛ جلوه ای دیگر از تمدن ایران باستان

تپه حسنلو یکی از مهم‌ترین میراث تاریخی استان آذربایجان غربی، یادگارهای زیادی از چند هزار سال از تاریخ این منطقه را در خود دارد. تپه باستانی حسنلو در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم که به نام «سلدوز» قرار گرفته است.

نقده شهری در ۹۵ کیلومتری جنوب شرقی ارومیه در استان آذربایجان غربی است. این شهر که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای آذربایجان است، دارای جاذبه‌های تاریخی فراوانی است که شاید مهم ترین آن‌ها، تپه باستانی حسنلو باشد که یک میراث تاریخی ارزشمند در این منطقه از کشورمان به حساب می‌آید.

روستای حسنلو در  ۱۰ کیلومتری شهر نقده قرار دارد. هنگامی که از شهر نقده به سمت روستای نقده حرکت می کنید تپه های تاریخی آن را مشاهده خواهید کرد. درواقع این تپه‌ها به دلیل مجاورت این روستا اینگونه نامیده شده‌اند. در اطراف حسنلو، دریاچه‌ سدی نیز به همین نام قرار دارد.

حسنلو یک تپه بزرگ و به شکل دایره است که در حدود ۲۵۰ الی ۲۸۰ متر قطر دارد . این تپه بین دو روستای حسنلو و امین‌لو قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که ساکنان اولیه این تپه قومی به نام «مانائی» ها بوده اند. به‌طور کلی باستان‌شناسان سکونت در این تپه را به ۱۰ دوره تقسیم کردند که در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت.

اگر قصد بازدید از این مکان تاریخی را دارید می توانید در ارومیه اقامت گزینید. لیست هتل های ارومیه

دوره‌های سکونت در تپه حسنلو

سکونت در این دره به ۱۰ قسمت زمانی تقسیم شده و از دوره دهم که قدیمی‌تر است، شروع شده و به دوره اول ختم می شود. تقریبا می‌توان گفت که اولین دوره سکونت یعنی دوره دهم به ۶ هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردد. به‌طور کلی اطلاعات ما از دوره‌های هفتم تا اول بیشتر از دوره‌های دهم، نهم و هشتم است. به‌عنوان نمونه، در دوره پنجم سکونت، ظروف سفالی خاکستری ظاهر شده است و همچنین وجود ساختمان‌های خشتی یا گلی هم به این دوره نسبت داده می شود.

از شاخص ترین آثار دوره چهارم سکونت، می‌توان به ساختمان‌های سنگی اشاره کرد. دوره سوم سکونت مصادف با دوره مادها و دوره دوم سکونت در حسنلو مصادف با دوران پارت‌ها می‌شود. دوره اول نیز به اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلام برمی‌گردد که البته آثار این دوره در حسنلو از بین رفته است.

دوره چهارم را می‌توان از مهم‌ترین دوره‌های سکونت در حسنلو دانست که بیشتر ساختمان‌های سنگی حسنلو مربوط به این دوره هستند و تا به حال تحقیقات فراوانی نیز بر روی آن‌ها انجام شده است.

بناهای تاریخی بر افراشته بر تپه حسنلو

بر روی تپه حسنلو، یک دژ مستحکم وجود دارد. در واقع با حفاری‌هایی که پیش از انقلاب انجام شد، آثاری ازجمله اتاق‌های متعدد، سالن‌ها، دیوار دفاعی قلعه نظامی و بناهی دیگر که این دژ را تشکیل می‌دهند، ظاهر شدند.

در مرکز دژ واقع در تپه حسنلو، یک حیاط مرکزی بزرگ به طول ۲۹ و عرض ۱۹ متر وجود دارد. البته این حیاط به‌صورت چندضلعی نامنظم است و طول و عرضش در همه جا یکسان نیست.

قسمت شرقی

در سمت شرقی حیاط مرکزی، یک تالار بزرگ به همراه چند عدد انبار به چشم می‌خورد. در درون این تالار خمره‌های بزرگی یافت می‌شود که احتمالا برای ذخیره‌سازی آب استفاده می‌شده‌اند. تالار سمت شرقی اولین تالار ساخته شده در دژ است و طول و عرضش به ترتیب ۱۶ و ۴ متر است. همچنین در وسط این تالار ۴ ستون در دو ردیف قرار دارند که با فاصله ۵ متر از هم قرار گرفته‌اند.

قسمت جنوبی

در قسمت جنوبی، دومین تالار بزرگ ستون‌دار دیده می شود. احتمال می‌رود که پس از متروک شدن اولین تالار که در قسمت شرقی بنا بود، از این تالار دوم به‌عنوان معبد استفاده می‌شده است. این تالار نسبت به تالار اول بزرگ‌تر نیز است و دارای سقف چوبی نیز بوده است. سکویی در میان این تالار دیده می‌شود که احتمالا جهت انجام تشریفات مذهبی ویژه‌ای ساخته شده بود. ضمن اینکه هشت ستون در وسط تالار و ستون‌های دیگری نیز در کنار دیوارها به چشم می‌خورند. همچنین اتاق‌هایی همچون انبارها، آشپزخانه و اسلحه خانه در سمت جنوب هستند که به تالار بزرگ راه داشته‌اند.

قسمت غربی

در بخش غربی حیاط مرکزی دری به سمت تالار بزرگ ستوندار وجود دارد. همچنین راهرویی نیز به چشم می‌خورد که به سومین تالار ستوندار که در واقع جدیدترین تالار است، منتهی می شود. جام طلایی حسنلو که از مهمترین اشیای یافت شده در این تپه است و در ادامه نیز به آن اشاره خواهیم کرد، در همین راهرو یافت شده است.

قسمت شمالی

در بخش شمالی حیاط مرکزی نیز حدود ۱۵ اتاق در اکتشافات یافت شده‌اند که احتمالا محل اسکان بانوان یا شاید کنیزان کاخ بوده باشد. جالب اینجا است که در اکتشافاتی که در این قسمت انجام شد، چندین اسکلت نیز یافت شد که هر کدام در حالت و جهت متفاوتی دفن شده‌اند. در میان حیاط مرکزی نیز اسکلت‌های فراوانی یافت شده است.

دور تا دور قلعه را دیواری با ارتفاع ۷ متر و قطر ۳ متر احاطه کرده است. در سراسر این دیوار نیز برج‌هایی ساخته شده بود که از آن‌ها برای حفاظت قلعه استفاده می‌شد.

تاریخچه حفاری در تپه حسنلو

دژی که در حسنلو قرار دارد، اسرار زیادی را در خود جای داده است و به همین دلیل در طول تاریخ باستان‌شناسان چندین مرتبه در این منطقه عملیات حفاری و کاوش انجام داده‌اند که منجر به یافتن آثار ارزشمندی نیز شده است که شاید مهم‌ترین آن‌ها جام طلایی حسنلو باشد.

جام طلایی حسنلو

تپه حسنلو در سال ۱۳۱۳ توسط گروهی ایرانی، در سال ۱۳۱۵ توسط «سر اورل اشتین»، در سال ۱۳۲۶ توسط آقای «فرهادی»، در سال ۱۳۲۸ توسط اداره کل باستان‌شناسی و در سال ۱۳۳۴ توسط یک گروه مشترک ایرانی و آمریکایی به ریاست پروفسور «رابرت دایسون» مورد حفاری و کاوش قرار گرفت و در هر کدام از این حفاری‌ها نیز آثار مهمی در آن یافت شد.

سرانجام در روز پنج شنبه ۲۳ فروردین ماه سال ۱۳۳۷ هجری شمسی، گروه مشترک ایرانی و آمریکایی توانستند طی عملیات حفاری دیگری، جام طلایی زیبایی را کشف کنند که امروزه آن را با نام جام طلایی حسنلو می‌شناسیم.

این جام زیبا در آغوش انسانی قرار گرفته بود که بر روی زمین افتاده و بر پشت این شخص، خنجری فرو کرده بودند. این جام زیبا دارای نقش و نگارهای متفاوتی است و به همین دلیل ارزش هنری بالایی نیز دارد. به نظر می‌آید که در ایجاد نقوش این جام، هنرمند مربوطه از داستان های حماسی الهام گرفته باشد.

تپه حسنلو یکی از ارزشمند‌ترین میراث تاریخی استان آذربایجان غربی است که ارزش بسیار بالایی برای حفاری و کاوش و تحقیق از سوی باستان‌شناسان را دارد. این گنجینه تاریخی ارزشمند برای کسانی که به بازدید از مکان های تاریخی علاقه فراوانی دارند، گزینه بسیار مناسبی است.

عشاق حسنلو

هیئت باستان شناسی ایران و آمریکا به سرپرستی دکتر دایسون در سال ۱۳۵۱ در حین کاوش در تپه حسنلو با اسکلتی جالب مواجه شدند. این اسکلت حکایت از یک معاشقه پیش از مرگ را دارد که زوج تپه حسنلو را ابدی ساخت. این اسکلت ها مرد و زنی را نشان می دهد که لحظه پیش از فرا رسیدن مرگشان، در حال بوسیدن هم بودند.

تحقیقات دانشمندان در دانشگاه پنسیلوانیا قدمت این اسکلت را ۸۰۰ پیش از میلاد تخمین زده اند. در مورد ماهیت اسکلت، برخی افراد غیر متخصص بر این باور بودند که هر دو اسکلت مرد هستند اما منابع و محققین دانشگاهی بعد از انجام بررسی ها، اسکلت ها را متعلق به یک زن و یک مرد دانستند.

در قبر زوج عاشق حسنلو که از مرگ خود آگاه نبودند، تنها تخته سنگی بالای سر شخص سمت چپ پیدا شد. بعدها با انتشار اخبار آن، لقب ” عشاق” را به خود اختصاص دادند.لقبی دیگر چون “بوسه ۶۰۰۰ ساله” را برخی به این اسکلت ها داده اند اما باید این نکته را در نظر گرفت که قدمت آن در حدود سه هزار سال می باشد و این لقب نمی تواند عنوانی درست برای آن باشد.

از لحظه کشف اسکلت دو دلداده ایرانی، عکسی در موزه دانشگاه پنسیلوانیا وجود دارد که هر بیننده ای را برای لحظاتی مبهوت می کند.

در سال ۱۳۵۳ موزه دانشگاه پنسیلوانیا، عشاق ایرانی را در معرض  نمایش قرار داد. تصویر زمان کشف و حالت اسکلت ها به شماره ۹۷۴۸۲ موجود می باشد.

جاذبه های گردشگری اطراف تپه حسنلو

در سفر به آذربایجان غربی و بازدید از تپه تاریخی حسنلو می‌توانید به سراغ جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز بروید و سفری خاطره‌انگیز را برای خود رقم بزنید.

تالاب حسنلو

تالاب یا دریاچه سد حسنلو با وسعتی معادل ۱۱۰۰ هکتار یکی از جاذبه‌های طبیعی این منطقه به شمار می‌رود که به عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده است. آب این دریاچه از باران، چشمه‌ها و جویبارهای مختلف تامین می‌شود و از آن برای آبیاری زمین‌ها و مراتع اطراف استفاده می‌گردد. این تالاب دارای پوشش گیاهی متنوعی می‌باشد و در فصل‌های گوناگون میزبان پرندگان مختلفی است.

تپه حاجی فیروز

یکی دیگر از محوطه‌های تاریخی نقده در دهستان حسنلو و روستای حاجی فیروز قرار دارد. در این تپه تاریخی با قدمتی مربوط به ۵۵۰۰ سال قبل از میلاد بقایای ۱۸ ساختمان کشف شده که به شکل مربع و با دیوارهایی بزرگ می‌باشند.

منبع: اقامت۲۴