جشن آب پاشونک؛ جشن هیجان‌انگیز تابستانی!

کسی از خیس‌شدن، ترسی ندارد! همه با هر سنی که دارند، روی هم آب می‌پاشند و صدای خنده‌هایشان بلند می‌شود. از حال‌وهوای «جشن آب پاشونک» حرف می‌زنیم! جشنی که از قدیم تا الان در بعضی از جاهای دیدنی ایران برگزار می‌شود و نوید شروع تابستانی پرشورونشاط را می‌دهد. این جشن ماجراهای قدیمی جالبی دارد که در این قسمت از مجله گردشگری اقامت۲۴ قرار است برایتان از آن‌ها بگوییم. پس آب دستتان است، زمین بگذارید و همراه ما شوید.

جشن آب یا آب پاشونک چیست؟

در جواب این سوال که جشن آب پاشونک چیست باید بگوییم از آن مدل جشن‌های فصلی است که ایرانیان از دیروز تا امروز شوق برپایی آن را داشته‌اند و آن را به مناسبت شروع تابستان برگزار می‌کردند. ماجرای برگزاری جشن آب پاشونک آغاز تابستان هم در نوع خودش جالب است. مردم در زمان قدیم با شروع فصل تابستان که میزان بارندگی کم می‌شد، روی هم آب می‌پاشیدند و جشن آب‌ پاشونک ایرانی را برگزار می‌کردند، به این امید که سالی پرباران را تجربه کنند. این جشن را به نام‌های دیگری مثل «آبریزان»، «نوروز طبری»، «کشاورزان»، «جشن تیرگان»، «سرشوی»، «آفریجکان» و «عید الاغتسال» هم صدا می‌زنند.

جشن آب پاشونک چه موقعی از سال برگزار می‌شود؟ 

تا به حال درباره انقلاب تابستانی چیزی شنیده‌اید؟ انقلاب تابستانی که به آن خوریستان تابستانی هم می‌گویند، موقعیتی است که خورشید در یکی از نیم‌کره‌ها در بالاترین ارتفاع خود قرار می‌گیرد. در این شرایط روز کش‌دار و طولانی می‌شود اما شب برعکس در کوتاه‌ترین حالت خود قرار می‌گیرد. تاریخ جشن آب پاشونک، همین طولانی‌ترین روز سال در تابستان است که با یک تیر مصادف می‌شود.

تاریخچه جشن آب پاشونک در ایران

برای اینکه تاریخچه جشن آب پاشونک را متوجه شوید، لازم است چند نوع روایت از گذشته را نقل قول کنیم. قبل از آنکه این روایت‌ها را بخوانید، این نکته را بگوییم که اعتبار و صحت این روایت‌ها مشخص نیست اما خواندنشان خالی از لطف نیست و خوب است باخبر شوید در آن زمان مردم، چطور شادمانی خود را از یک واقعه بروز می‌دادند.

• روایت اول به زمان حکومت فیروز، پسر یزدگرد اول، برمی‌گردد که در آن زمان مردم به مدت ۷ سال باران را ندیدند و دیگر فکر می‌کردند آسمان با آن‌ها قهر کرده است. این بی‌بارانی مردم را نگران و مستاصل کرده بود اما خوشبختانه عمرش به سر رسید و ناگهان باران از آسمان سرازیر شد. با اولین بارش دل مردم کلی شاد شد و بعد به شکرانه این بارش، جشن آب پاشونک را برگزار کردند.
• روایت دوم شنیدنی است و از تصور ذهنی یک پادشاه برمی‌آید. در این روایت گفته شده که یکی از پادشاهان ایرانی در حالتی خسته و شادمان از پیروزی از جنگ برمی‌گشت و به قناتی می‌رسد. او در حالی که با آب قنات سروصورت خود را می‌شست، حس کرد بانویی زیبا، روی او آب می‌پاشد. پادشاه از این تصور ذهنی خود خوشحال شده و شادی خود را با آب‌پاشیدن روی اطرافیانش نشان می‌دهد. از آن زمان به بعد، جشن آب پاشونک براساس همین اتفاق برگزار می‌شود.

• روایت دیگری که درباره تاریخچه جشن آب پاشونک ایران گفته شده، تقریبا شبیه به موضوع روایت قبلی است. طبق این روایت کیخسرو، پادشاه ایران، زمانی که از جنگ با افراسیاب برمی‌گشت، به چشمه‌ای در ساوه رسید و توقف کرد. پادشاه در نزدیکی این چشمه فرشته‌ای زیباروی را می‌بیند و بیهوش می‌شود. در آن لحظه بیژن پسر گودرز آب روی صورت پادشاه می‌ریزد تا به هوش بیاید. بعد از این اتفاق گفته شده که جشن آب پاشونک به راه می‌افتد.
• در بعضی از نقل‌قول‌ها آمده که این جشن، جشن تیرگان آب پاشونک است و درواقع آیینی از جشن تیرگان است که در ۱۳ تیر برگزار می‌شود تا مردم برای خود سالی پرباران و برکت را آرزو کنند.
• در جایی دیگر گفته شده که تاریخچه جشن آب پاشونک به زمان جمشید برمی‌گردد. در این زمان خداوند برای وسعت بیشتر زمین به انسان‌ها دستور می‌دهد تا غسل کنند و گفته شده این غسل همان جشن آب پاشونک است.

برگزاری جشن آب در نوروز 

در بعضی از منابع آمده که در زمان قدیم، فقط ۱ تیر جشن آب پاشونک برگزار نمی‌شده و در نوروز هم چنین مراسمی بوده است. برای مثال از ابوریحان نقل شده که ششم فروردین روز «فرشته آب» بوده، به همین دلیل مردم در نزدیکی حوض یا قنات منزل خود غسل می‌کردند که نوعی جشن آب بوده است. البته فلسفه جشن آب در نوروز به این باور مردم هم ربط داشته که معتقد بودند برای رهایی از آتش و دود و خاکستر زمستان باید غسل کرد و روی هم آب پاشید.

شهرهای برگزارکننده جشن آب پاشونک 

جشن آب پاشونک با اینکه دیگر با آن شوروحال زمان قدیم برگزار نمی‌شود اما هم‌چنین بعضی از نقاط کشورمان مانند یزد، محلات، اراک، فراهان، استان کهگیلویه و بویراحمد و… به برگزاری آن پای‌بند هستند. وجه مشترک جشن آب پاشونک در تمام نقاط ایران همان آب‌پاشیدن است اما بعضی جاها در اجرای جزئیات با هم تفاوت دارند. برای مثال در جشن آب پاشونک اراک ممکن است بازی‌ها و رسومی متفاوت با نقطه دیگر کشورمان مثل کهگیلویه و بویراحمد اجرا شود. در ادامه با جزئیات جشن آب پاشونک در جاهای مختلف کشورمان آشنا می‌شوید.

فراهان

 در یکی از شهرستان‌های استان مرکزی به نام فراهان، جشن آب پاشونک همزمان با شروع فصل برداشت گندم در اولین روز تیرماه برگزار می‌شود. برای برگزاری این جشن، مردم در امام‌زاده احمدبن‌علی در روستای زلف‌آباد فراهان دور هم جمع می‌شوند و با آب‌پاشیدن روی هم شادی می‌کنند و غذاهای سنتی مثل آش رشته و دلمه را میل می‌کنند.

استان کهگیلویه و بویراحمد

روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد هم میزبان‌های متعهدی برای برگزاری جشن آب پاشونک هستند. البته این جشن در کهگیلویه و بویراحمد به نام جشن «خشک گلان» در فصل پاییز انجام می‌شود. طی این مراسم، افراد مختلف دو سنگ را در دست خود می‌گیرند، آن‌ها را به هم می‌کوبند و سراغ خانه‌های روستا می‌روند. اهالی خانه روی این افراد آب می‌پاشند و شادی و هیجان مراسم را دوچندان می‌کنند. البته به این افراد علاوه بر آب، آرد هم می‌دهند تا بازی خاصی را انجام دهند یعنی آن‌ها را به شکل گلوله درآورند. در این بازی بین یکی از گلوله‌ها، شن یا ریگ قرار می‌دهند و هنگامی که فردی این گلوله را پیدا کند، مراسم و بازی تمام می‌شود. البته درواقع مراسم در این‌جا تمام نمی‌شود چون افراد شرکت‌کننده در مراسم تا دور روز منتظر می‌مانند باران ببارد و اگر چنین اتفاقی نیفتد، گلوله آردی ریگ یا شن‌دار را به برکه روانه می‌کنند تا خداوند به آن‌ها عنایتی کند و باران ببارد. 

قزوین

چند سال پیش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قزوین بانی مراسم جشن آب پاشونک شد تا هم بچه‌ها بازی و شادی کنند و هم برای جلوگیری از هدررفت آب آموزش ببینند.

تصاویر جشن آب پاشونک ایران

برای اینکه حال‌وهوای جشن آب پاشونک را بهتر حس کنید، تصاویر زیر را ببینید.

صحبت پایانی

جشن آب پاشونک جشنی برای زنده‌نگه‌داشتن آیین‌هایی سنتی است؛ آیین‌هایی که از جنس شادی و بازی هستند. این جشن هر سال در روز اول تیرماه در مناطقی مانند اراک، محلات، فراهان، قزوین و… برگزار می‌شود. برخی معتقدند مردم در زمان قدیم این جشن را برگزار می‌کردند تا سالی پرباران داشته باشند و بعضی دیگر ریشه برگزاری این مراسم را به داستان‌هایی درباره پادشاهان ایرانی ربط می‌دهد. در هر صورت این جشن هر ریشه و تاریخچه‌ای که داشته باشد، مفهومی شادی‌بخش برای مردم سرزمینمان دارد و همین کافی‌ست!

سؤالات متداول