آئین های کهن شیراز

آئین های کهن شیراز، از عروسی درخت نارنج تا آب مقدس حوض ماهی ها

شیراز به شهر شعر و ادب و باغ و گل و بلبل شهرت ملی و جهانی دارد و از این رو، سالانه گردشگران بی شماری از استان فارس و شهر شیراز بازدید می کنند. این منطقه سهم قابل توجهی از گردشگران را به خود اختصاص داده است.

مردم این شهر به دلیل پیشینه تاریخی کهن، از آداب، رسوم و جشن های بخصوصی برخوردارند، که وبلاگ اقامت ۲۴ به منظور آشنایی بیشتر با برخی از این مراسم، به معرفی  آئین های کهن دیار باستانی شیراز می پردازد.

عروسی درخت نارنج

درخت بهار نارنج یکی از زیباترین درخت های موجود در ایران است که عطرش، بهشت نادیده را به یاد انسان می آورد و یادش، عطر خاطرات ناشنیده جوانی. نارنج، گل شادی های کودکانه است، دستبندی بهتر از طلای ۱۸ عیار بر مچ دخترکی زیبا، تاج گلی بر موهای بافته نوجوانی مغرور و پر از آرزو، حرف های ناگفته میان دختری جوان و عاشق، به هنگام قرارهای عاشقانه پنهانی پای درخت، عطر آرزو و امید، دسته گلی بر سر سفره عقد و دنیایی از عشق در دمنوشی از بهار نارنج برای همسری خسته.

بهار نارنج، سبکی از زندگی است، خاطراتی که در هر ورق از آلبومش، داستانی نهفته. درخت بهار نارنج در جای جای فرهنگ و خاطرات بسیاری از مردم ایران شکل گرفته، مثلا در شمال کشور، مازندران و گیلان، تقریبا در هر خانه، کوچه یا حداقل محله ای، درخت نارنج خودنمایی می کند. در شهرستان بابلسر، جشنواره ای در اردیبهشت ماه به نام جشنواره بهار نارنج برگزار می گردد و در فصل بهار، آیین عرق گیری از این محصول به صورت نمادین انجام می شود. جشنواره بهار نارنج به عنوان آیینی ملی به ثبت رسیده است.

در شهر سراسر نشاط شیراز نیز، بهار که می شود، عطر بهارنارنج در سراسر محله ها می پیچد و هوش از سر می برد. شیراز به شهر بهارنارنج معروف است. این درخت، فقط از بابت زیبایی و عطر خوشش نیست که دوست داشتنی است، بلکه خواص دمنوش بهار نارنج را همه می دانند و همچنین خود نارنج، مربایش و عرقش. نارنج همچون یک دوست صمیمی، همیشه انسان را همراهی می کند.

مقاله مرتبط : “جاهای دیدنی شیراز”

یکی از آداب و رسوم شیراز، عروسی درخت بهار نارنج است. مردم این درخت را همچون جانِ شیرین، دوست دارند و اگر روزی، مانند قبل بار ندهد، آیینی اجرا می کنند که دانستن شرح حالش جالب است. در این مراسم، یک نفر اره بر می دارد و با صدای بلند عنوان می کند که می خواهد درخت را ببرد، چون دیگر فایده ای برایش ندارد، اما چند نفر از اطرافیان پیش می آیند و واسطه می شوند و ضمانت درخت را می کنند که از سال بعد بار بدهد. شخص اره به دست هم ضمانت افراد را می پذیرد، سپس مانند یک عروسی واقعی، تور بر سر درخت می کشند، نقل و شکر پنیر پخش می کنند و به جشن و پایکوبی می پردازند، به امید بار دادن درخت در سال آینده.

آب مقدس حوض ماهی ها

تا ۵۰  سال پیش در فارس، سه حوض ماهی در شیراز، فسا و زرقان وجود داشت، اما با خشک شدن حوض ماهی فسا، اکنون دو حوض دایر است. مراسمی که برای این دو حوض ماهی وجود دارد، تقریباً مشابه است.
از زیر کوه سعدی، چشمه ای بیرون می آید که چند چاه برای استفاده از آن در خانه های بالادست آرامگاه حفر شده است. حوض ماهی آرامگاه سعدی، هم سطح زمین و مظهر قنات و چشمه است. تردیدی وجود ندارد که پیش از زمان سعدی، و حتی در ایران باستان، این آب جریان داشته و مقدس بوده است. به همین دلیل، سعدی برای این آب اهمیت قائل بود. براساس نوشته ابن بطوطه که دوبار در سال های ۷۲۵ و ۷۴۸ هـ.ق، (بار اول حدود سی سال پس از درگذشت سعدی) به شیراز آمده بود، سعدی این حوض هشت ضلعی را ساخته است.

مراسم و باورهای مردم شیراز و اطراف، تا سال ۱۳۲۷ شمسی که سال تخریب آرامگاه سعدی برای تجدید بنای آن است، بسیار جدی و اجرای آنها بسیار ضروری بود. تا آن زمان، هر سال حدود ده هزار نفر در چهلمین روز پس از عید نوروز در محوطه جلوی آرامگاه سعدی جمع می شدند و آش نذری که در فارس اصطلاحاً دیگ جوش نامیده می شود، می پختند و از بامداد تا شب، شادی می کردند و بر این باور بودند که یک ماهی قرمز که یک حلقه طلایی در بینی دارد، در آب بالا می پرد و می رود. ماهی های این آب مقدس هستند و هیچ کس حق صید آنها را ندارد.

امروزه هنوز مردم کوی سعدی بر این باورند و در حوض ماهی سکه می اندازند تا آرزوهایشان برآورده شود، ولی آداب و مناسکی در این زمینه وجود ندارد. در زرقان چنین مراسمی هنوز ادامه دارد.

پس از ساخت آرامگاه سعدی، از آب تنی در این حوض جلوگیری شد و دیگر کسی در محوطه حوض ماهی به آب دسترسی ندارد. اما حدود ۱۵۰ متر بعد از آرامگاه، در کوچه ای که اصطلاحاً کوچه حمام سعدی می نامند، مردم برای باورها و مناسک خود از آب چشمه یا قنات سعدی استفاده می کنند.

مردم شیراز و اطراف، باورهایی خاص نسبت به حوض ماهی دارند و عده ای برآنند صاحب این آب، حضرت امام حسن(ع) است. گروهی دیگر معتقدند اگر دختر یا پسری دست و روی خود را با این آب بشوید، بخت او باز می شود و به خانه بخت می رود. درگذشته با جام چهل کلید روی سر خود آب می ریختند.

در گذشته مردم باور داشتند که این آب، سحر و جادو را باطل می کند. معمولاً کشاورزان یک ظرف از این آب بر می دارند و هنگام آبیاری مزارع خود، آن را در جوی آب می ریزند تا از ایجاد کرم ساقه خوار جلوگیری نمایند و مزارع آنها محصول بیشتری بدهد. برخی نیز معتقدند که اگر لباس هایشان در این آب شسته شود، بیماری ها را از بدن صاحب لباس می زداید. بنابراین در کوچه حمام سعدی لباس می شویند. هر چند امروزه کمتر به چنین کاری دست می زنند، ولی در گذشته تمام صحرای سعدی محل شستن و خشک کردن لباس بود.

آداب و رسوم عروسی در شیراز

شیرازی‌ها نیز مانند خیلی از مردم ایران دارای مراسمات و آداب و رسوم خاصی در زمان ازدواج دختر و پسر می‌باشند. رسومی که بعضی از آها همچنان پابرجاست و به آنها عمل می‌شود. برای مثال برای مراسم خواستگاری در ابتدا مادر و خواهر داماد به خانه دختر موردنظر می‌روند و در صورت رضایت خانواده دختر از آنها علاوه بر چای با شربت و شیرینی نیز پذیرایی می‌گردد. اما اگر فقط چای برای مادر و خواهر پسر آورده شود به نشانه عدم رضایت خانواده دختر است.

نمونه دیگری از آداب و رسوم شیرازی در زمینه ازدواج مربوط می‌شود به برگزاری مراسمی به عنوان رخت برون که یکی از قدیمی‌ترین رسوم محسوب می‌شود. پیش از عروسی خانواده و دوستان عروس و داماد جمع شده و پارچه‌ای که خانواده داماد تهیه نموده را به خیاطی می‌برند تا برای عروس لباس دوخته شود.

دست بوسون نیز یکی دیگر از رسوم شیرازی‌ها در زمان برگزاری مراسم عروسی می‌باشد که داماد پس از عقد با چند نفر از بزرگان به خانه عروس رفته و دست مادر زن خود را می‌بوسد و مادر زن نیز به او هدیه‌ای می‌دهد.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴