از مسجد روباز تا قدیمی‌ترین کلیسا در آذربایجان غربی

آذربایجان غربی به دلیل حضور ادیان، اقوام و مذاهب مختلف که سالهاست با مسالمت و همدلی در کنار هم زندگی می‌کنند، به رنگین کمان ادیان کشور مشهور است. سرزمینی که با دارا بودن آثار و بناهای مذهبی از جمله مساجد، کلیساها، امامزاده‌ها و … همگی گویای تعامل فرهنگی و زندگی مسالمت آمیز ادیان مختلف در این پهنه گیتی است.

مسافران و گردشگرانی که مسیر آذربایجان غربی را برای سفر انتخاب می‌کنند، علاوه بر زیبایی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، می‌توانند با مساجد تاریخی و نیز تنها مسجد روز باز کشور، به همراه قدیمی‌ترین کلیساهای جهان و همچنین سبک زندگی مسیحیان ایران آشنا ‌شوند.

 

مقاله مرتبط : “آذربایجان غربی و ارومیه ، مهد جاذبه های طبیعی ایران”

 

مقاله مرتبط : “هتل های ارزان قیمت ارومیه”

 

آذربایجان غربی، سرزمین احترام به ادیان، باورها و آئین‌های گوناگون است و در برگیرنده آثار و بقایای تاریخی از زرتشت، که نخستین آیین یکتاپرستی جهان تا مسیحیت و اسلام است و هم اکنون نیز با گذشت هزاران سال در تضارب اندیشه‌ها، تعامل ادیان و مذاهب، نقش محوری ایفا می‌کنند.

 

مسجد جامع ارومیه، اثر بی نظیر در اوج زیبایی و هنر

مسجد جامع ارومیه یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است که در خیابان اقبال این شهر قرار دارد. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر محسوب می‌شود.

برخی از محققین معتقدند این بنا، ابتدا آتشکده بوده و بعد از تسلط مسلمانان، ویران شده و سپس در قرن هفتم هجری قمری، بر روی آن مسجدی ساخته شد. به اعتقاد این گروه از محققان، سبک تزئینات، گچ بری‌ها، ستون بندی‌ها و طاق‌های مسجد، عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.

اطلاعات کاملی در خصوص تاریخ تجدید بنای این مسجد در دسترس نیست، اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ هجری قمری ساخته شده و به همراه سایر اجزاء بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راسته‌های آن، بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است؛ مسجد جامع با دو در ورودی که از صحن بزرگ آن منشعب می‌شود، به بازار راه دارد.

مسجد تاریخی جامع ارومیه، یکی از بناهای صده هفتم (ه. ق) که در سالهای اخیر به دلیل کم توجهی و ساخت و سازهای غیرمجاز، دستخوش تغییراتی شده، امروز نیازمند مرمت و حفاظت جدی با اعتبارات ویژه است.

از خصوصیات بارز این مسجد، شباهت قسمت قدیمی آن با کاخ ساسانی دامغان است و بنا بر روایتی، این مسجد پیش از این، معبدی در دوره ساسانی بوده است. هسته نخستین مسجد جامع ارومیه، همان شبستان گنبد است که ساختمان آن به دوران سلجوقیان و قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و ۴۰ ستون متصل به این شبستان گنبددار، مربوط به دوران ایلخانی هستند.

 

مسجد مطلب‌خان خوی؛ تنها مسجد رو باز کشور

مطلب خان خوی، تنها مسجد رو باز کشور و از جمله بناهای تاریخی مذهبی آذربایجان غربی به شمار می‌رود که از ویژگی‌های معماری کم نظیری برخوردار است، در واقع محراب این مسجد با ۱۲.۵ متر ارتفاع و ایوان آن با ۲۵ متر ارتفاع، از بلندترین محراب‌ها و ایوان‌های مساجد در ایران است.

این مسجد در بافت مرکزی شهر خوی واقع شده و شبستان بزرگ روباز مربع شکلی دارد که دور تا دور آن را حجره‌های دو طبقه و شاه نشین‌های بلند و ایوانی عظیم احاطه کرده است؛ جبهه بیرونی و درونی این مسجد آجری، بدون تزئینات است و قسمت‌های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن در آجر چینی، با پس و پیش کردن آجرها فرم خاصی دارد.

ساختمان اولیه مسجد مطلب خان، در دوره ایلخانی در بافت مرکزی و قدیم شهر خوی بنا شده، اما پس از تخریب شدن، بار دیگر در حدود ۱۲۵۵ هجری قمری، به همت مرحوم مطلب خان از نوادگان شیخ بهایی که زرگر مخصوص نایب السطنه عباس میرزا بود، مرمت و تجدید بنا شد، از این رو به احترام وی، نام مسجد به مطلب خان تغییر یافت.

این مسجد باستانی در مرکز شهر خوی در خیابان طالقانی و به فاصله ۳۰ متری از بازار قدیمی آن قرار دارد. با توجه به شواهد معماری، ساختمان اولیه مسجد، منسوب به دوره ایلخانی است و بعدها به سبب سوانح طبیعی و یا دلایل دیگر تخریب و احتمالاً در دوره قاجاریه مجدداً بنای کنونی روی آن ساخته شده است.

 

مسجد جامع مهاباد، بنایی به یادگار مانده از دوره صفویه

زیباترین و جالب‌ترین اثر تاریخی به جای مانده از دوران صفوی در منطقه غرب و شمال غرب ایران، مسجد جامع مهاباد یا مدرسه شاه سلیمان است که اکنون در قلب شهر قرار گرفته و خطبه‌های نماز جمعه شهر، در آن برگزار می‌شود.

زمان ساخت این مسجد زیبا به سال ۱۸۰۹ هجری قمری برمی‌گردد. مساحت کلی این مسجد با حجره‌های رو به حیاط و یک سردر ورودی و یک حوضخانه در ضلع جنوبی، ۱۲۵۹ متر مربع است.

شبستان زیبای آن که مقدمه‌ای بر شبستان مسجد وکیل شیراز است، دارای ده ستون سنگی نخودی‌رنگ است که ارتفاع هر یک از آن‌ها ۲.۶۰ سانتیمتر است و به صورت یک پارچه و دو پارچه قرار دارد. سقف سرستون‌ها مربع و طول هر ضلع، هفتاد سانتی‌متر است و غیر از پایه‌های مسجد و این ستون‌ها و کف حجره‌های بیرونی که از نوع سنگ‌های ذکر شده (نخودی‌رنگ) پی ریزی شده‌اند، بقیه بنا کلاً از آجر قرمز چهارگوش و ملات و گچ و غیره است.

 

اثری بی نظیر  به نام مسجد سردار (ساعتلو) در ارومیه

مسجد سردار در خیابان امام و در امتداد راسته غلام‌خان ارومیه قرار دارد. این مسجد در دوره قاجار توسط عبدالصمدخان، پدرآقاخان «جد اعظم عظیم السطنه سردار» ساخته شد، وی در سال ۱۳۳۰ هـ. ق، ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب می‌کند، به همین خاطر به این مسجد، مسجد ساعتلو نیز می‌گویند.

سرستون‌های آن به شیوه مقرنس تراش داده شده و زیبایی خاصی به این مسجد بخشیده است.در انتهای شبستان بزرگ، شبستان کوچک قرار دارد که با یک ورودی به داخل شبستان اصلی راه دارد، محراب با کاشی‌های هفت رنگ به زمینه زرد با نقوش گل و بته به رنگ‌های آبی، صورتی، سفید و قهوه‌ای آرایش شده و آیه الکرسی در داخل یکی از حاشیه‌های دور محراب دیده می‌شود.

آذربایجان غربی بناهای تاریخی و فرهنگی بسیاری در دل تاریخ چند هزار ساله خود، نهفته دارد که هر ساله پذیرایی بسیاری از علاقه‌مندان به هنر و معماری اسلامی است، مسجد جامع بوکان، بنایی بدون گنبد و مناره، از آن جمله است.

مسجد جامع بوکان که تاریخ بنای اولیه آن به سال ۱۳۱۹ هجری قمری می‌رسد در شهر بوکان، نبش خیابان انقلاب و سردار واقع شده است، بانی نخستین این بنا به دستور حاکم وقت بوکان یعنی سیف‌الدین خان مکری، فرزند عزیز خان، سردار کل ناصرالدین‌شاه آغاز شده و در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۴۸۰ در فهرست آثار میراث فرهنگی آذربایجان غربی به ثبت رسیده است.

مسجد جامع بوکان بدون گنبد بزرگ و مناره، با معماری سنّتی اسلامی، در زمینی به مساحت ۱۸۷۱ مترمربع در کنار تپه قدیمی سردار و در ضلع شمال شرقی رودخانه سرآب ساخته شده است. مصالح به‌کار رفته در پی بنا و دیوارها آجر، سیمان، گچ و خاک است. پوشش جداره‌های داخلی تار و ملات بوده و بدون تزئینات است.

شبستان اصلی مسجد، پلانی مستطیل شکل دارد که ۴۲ ستون سنگی در ۷ ردیف ۶ تایی، پلان را به هشت ناو تقسیم کرده است. محراب مسجد در ضلع جنوبی شبستان بزرگ (مردانه) داخل طاق نمایی با قوس جناغی، اجرا شده است.

 

آذربایجان غربی، مدفن امامزادگان و اولاد پیامبر (ع)

امامزاده برکشلوی ارومیه: این مقبره، مدفن امامزادگان محمد و ابراهیم از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است و در روستای برکشلو در ۱۰ کیلومتری شرق شهرستان ارومیه قرار دارد. امامزاده برکشلو، از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیارتگاه‌های مردم استان محسوب می‌شود و بنای آن مربوط به دوره زندیه و اوایل قاجار است.

این مقبره به شکل مستطیل با یک گنبد مرکزی، مانند چهار طاقی‌های دوره ساسانی است و چهار جرز قوس‌دار دارد و به وسیله گوشواره‌هایی، طاق آن به هشت ضلع تقسیم شده است، در هر ضلع از مقبره، یک ورودی با قوس جناقی دیده می‌شود و در طرفین آن، پنجره‌هایی با قوس هلالی وجود دارد.

امامزاده سید بهلول (ع) خوی: مقبره سید بهلول در محله امامزاده، در فاصله ۳ کیلومتری مرکز شهر خوی قرار دارد و مدفن یکی از نوادگان امام علی‌النقی (ع) است، در سنگ قبر مزار آن آمده است: یا مونس الوحید هذا المرقد المرحوم السعید بهلول طیب الله مثواه فی … متأسفانه بقیه مطالب و تاریخ روی سنگ از بین رفته و خوانده نمی‌شود.

در فروردین ماه سال ۱۳۷۶ شمسی در حیاط مجاور این امامزاده، سنگ مزاری از جنس مرمر کرم رنگ، از زیر خاک به دست آمد و این عبارت روی آن نوشته شده بود: المرحوم المغفور سلاله السادات العظام آقا سید میر جلال ابن آقا علی النقی ابن سید محمد ابن سید علی سنه ۳۲۷ . ساختمان این امامزاده شامل صحن، شبستان و حسینیه است.

امامزاده سید یعقوب (ع) خوی: مقبره امامزاده آقا سید یعقوب، در خیابان طالقانی شهرستان خوی قرار دارد. وی در سال ۱۳۵۴ هـ. ق فوت می‌کند و دوستاندارنش جنازه وی را در منزل مسکونیش، در کوچه بیک دفن می‌کنند و گنبد و بارگاهی روی آن می‌سازند. به تدریج صحن، حجرات، رواق و ضریحی نیز به این بنا افزوده شد. بنای مقبره بعد از راهرو به چهار قسمت تقسیم می‌شود و یک قسمت، محل اسکان زائران است.

امامزاده تازه شهر سلماس: این امامزاده در پنج کیلومتری شهر سلماس قرار دارد و مدفن چهار تن از فرزندان حضرت علی النقی (ع) به اسامی اسحق بن محمود، ابراهیم بن محمد، محمود بن عمر و جعفربن محمد و زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت است، این امامزاده از سده‌های گذشته زیارتگاه مردم تازه شهر و سلماس بود و پس از زلزله سال ۱۳۰۹ شمسی دوباره بازسازی شد.

 

قره کلیسا؛ قدیمی‌ترین کلیسای جهان و نماد همزیستی ادیان

یکی از زیبایی های بی نظیر آذربایجان غربی که مورد توجه ویژه گردشگران مذهبی است، وجود کلیساهای تاریخی و قدیمی در کنار مساجد تاریخی است که شاهکاری از معماری و هنری ایرانی در کنار یکدیگر می باشد.

کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا، نهمین اثر کشور در ردیف آثار جهانی، اولین کلیسای جهان بوده که توسط حواریون عیسی مسیح (ع)، بر مقبره طادی مقدس و سه هزار و ۵۰۰ نفر از پیروان این دین در زمان اشکانیان، در چالدران بنا شد.

بنابر باور مسیحیان ارمنی نژاد؛ کلیسای تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده و آن‌ها هر سال در هفته آخر تیر و هفته اول مردادماه که مصادف با شهادت تاتائوس است، مراسم خاصی در این کلیسا برپا می‌دارند.

معماری اصلی کلیسا به صورت بازلیک، نوع خاصی از معماری کلیسایی است. این کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک است. بخش قدیمی بنا با سنگ‌تراشه‌های سیاهرنگ و بخش جدید آن با سنگ‌های سفید ساخته شده است.

کلیسای سیاه در بخش خارجی، دارای طرح‌های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری‌هایی از بنای اولیه کلیساست، اما در بخش کلیسای سفید، حجاری‌های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیفهای تزیینی زیادی دارد که برگرفته از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است.

کلیساهای ارومیه بیشتر شامل کلیساهای آشوری‌هاست، البته کلیسای مربوط به ارامنه (کلیسای قره باغ) هم در نزدیکی این شهر دیده می‌شود. مهم‌ترین کلیساهای ارومیه، کلیسای حضرت مریم معروف به ننه مریم است.

این کلیسا در مرکز شهر ارومیه و در خیابان خیام قرار گرفته و بنای اولیه آن مربوط به قرن اول میلادی است و از آن به عنوان کهن‌ترین کلیسای ایران یاد می‌شود. برای مسافری که قصدش سفر در مسیر کلیساهاست، دیدار از نخستین کلیسای ایران، جذابیتی خاص دارد.

 

کلیساهای آشوری ارومیه نماد همزیستی مسالمت آمیز

کلیسای ماریوحنا: در ۲۴ کیلومتری شمال ارومیه و در داخل روستای آده واقع شده است که بنای موجود، در سال ۱۹۰۱ میلادی بر بقایای کلیسایی از دوران ایلخانی بنا شده . قابل ذکر است که کلیسای دیگری به نام کلیسای ماریوحنا در ۴۰ کیلومتری شمال ارومیه بر بلندترین نقطه کوه و مشرف بر روستای گویلان ساخته شده است.

کلیسای ماردانیال: متعلق به دوران ساسانیان در ۲۵ کیلومتری شمال ارومیه و بر بالای یک تپه باستانی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد بر ساحل رودخانه نازلوچای بنا شده است.

کلیسای مارصبر یشوع: در ۳۰ کیلومتری شمال ارومیه و در روستای موشی‌آباد بر ساحل دریاچه ارومیه واقع شده است.

کلیسای مارگیور کیس: در ۳۵ کیلومتری شمال ارومیه در روستای سپرغان قرار دارد. در نزدیکی این کلیسا، کلیسای حضرت مریم و کلیسای حضرت سرکیس نیز قرار دارند، همچنین کلیسای دیگری نیز به نام کلیسای مارگیور کیس در هشت کیلومتری شرق ارومیه و در روستای گلپاشین دیده می‌شود.

کلیسای مارت خنه: در ۴۵ کیلومتری شمال ارومیه کلیسای مارت خنه در روستای جمال‌آباد واقع شده و متعلق به دوره ساسانیان است.

کلیسای پطروسوپولس: در ۱۰ کیلومتری جاده ارومیه ـ بندر گلمخانه واقع شده و قدمت آن به قرن هشتم میلادی می‌رسد که توسط مربختیشوع، از پزشکان معروف هارون‌الرشید، خلیفه عباسی، بنا شده است.

 

کلیسای مهلذان و سورپ سرگیس، نماد تاریخ و تمدن

کلیسای مهلذان در هشت کیلومتری شهرستان خوی و به فاصله ۱ کیلومتری از جاده آسفالته خوی-تبریز، در روستایی به همین نام قرار گرفته است و در حال حاضر در میان مزارع و باغات محصور است. کلیسای مهلذان، فاقد هر نوع سنگ نوشته و تزئینات است. بدین جهت قدمت آن را به طور مشخص نمی‌توان تشخیص داد، ولی با نگاهی به فرم ساختمان و شیوه معماری به کار رفته و مقایسه با بناهای همزمان، قدمت آن به احتمال زیاد مربوط به دوره مغول است.

کلیسای سورپ سرگیس، در قسمت شمال غربی شهرستان خوی و در محله قدیمی امامزاده واقع شده است. با توجه به تحقیقاتی که به عمل آمده، زمان ساختمان کلیسا را می‌توان به دوره‌های متفاوت، یعنی قرون چهارم و نهم میلادی نسبت داد .

شکل خارجی کلیسا، مکعب مستطیل و پلان آن به صورت مستطیل به طول و عرض ۳۲ در ۱۸ و ارتفاع ۶ متر می‌باشد. در داخل کلیسا، شش عدد ستون سنگی با پلان‌های صلیبی وجود دارد. در انتهای ضلع شرقی محراب کلیسا، دو اتاق کوچک در طرفین قرار دارد .

پلان کلیسا تحت تأثیر پلان‌های معابد ایرانی بوده و دارای دو ورودی از سمت جنوب و غرب می‌باشد. چهار زوج روزنه کوچک در ضلع جنوب و شمال، سه روزنه در شرق و یک روزنه در ضلع غرب کلیسا تعبیه شده است. دو پنجم دیوارهای بنا، سنگ چین و بخش فوقانی آن، آجرچینی است.

 

کلیسای هفتوان و آشوری‌های سلماس، منتظر گردشگران داخلی و خارجی

کلیسای هفتوان: در مسیر ارومیه به سلماس می‌توان از برخی از کلیساهایی که در شمال شهر ارومیه قرار دارند و نامشان را ذکر کردیم، دیدار کرد. در سه کیلومتری جنوب شهر سلماس و در داخل روستای هفتوان، کلیسایی به همین نام قرار دارد که این کلیسای ارامنه، در زلزله سال ۱۹۳۰ میلادی، خسارات سنگینی دید و پس از این تاریخ، بازسازی شد.

کلیسای آشوری‌های سلماس: به نام کلیسای مارگیور کیس در ۶ کیلومتری غرب شهر و در روستای خسروآباد واقع شده و بنای اولیه آن مربوط به دوره ساسانیان است و برخی عقیده دارند که صلیب مقدس حضرت مسیح که توسط خسرو پرویز از اورشلیم آورده شده بود، در این کلیسا نگهداری می‌شد.

 

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴