مسجد جامع عتیق شیراز : معرفی و تصاویر

مسجد جامع عتیق، کهن ترین مسجد شیراز می‌باشد که مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می‌شود. بنای اولیه این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری، در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده‌است. بعدها شاه اسحق در سال ۷۵۲ هجری قمری، ساختمانی در میان مسجد بنا کرد که آن را خدای خانه یا دارالمصحف می‌نامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده‌است.

حافظان قرآن به این مکان می‌آمدند و به تلاوت قرآن می‌پرداختند و کاتبان نیز در حین تلاوت، اقدام به کتابت قرآن می‌کردند. عمارت دارالمصحف، عمارتی چهارگوش است که در هر یک از گوشه‌های خود، یک ستون مدور دارد. این عمارت در چهارضلع خود، ایوان دارد و اتاقی در وسط آن قرار گرفته که از ایوان‌های شمالی و جنوبی دارای ورودی است.

در این مسجد، کتیبه ای سنگی وجود دارد که از نمونه‌های ارزنده هنر خطاطی به شمار می‌رود. این کتیبه به خط یحیی الجمالی الصوفی، خطاط نامدار زمان شاه اسحق، نوشته شده و حاوی جملاتی در منزلت قرآن مجید است.

این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز است که جدا از عملکرد مذهبی، نقش اجتماعی-سیاسی نیز داشته‌است و به همین دلیل دارای ۶ ورودی در اضلاع مختلف می‌باشد که مهم‌ترین آن، ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی گردیده‌است. این مسجد، در شرق حرم شاه‌چراغ قرار دارد به نحوی که یکی از ورودی‌های آن از داخل حیاط حرم شاه‌چراغ است.

برخی نشانه ها و علامات موجود در این مسجد کهن و عقاید برخی افراد درباره آن :

در سمت جنوب این مسجد، دیواری قرار گرفته که به دیوار ندبه مشهور است؛ برای تمایز این دیوار با سایر دیوارها علامت تک پیک یا سرو به صورت کاشی کاری آبی رنگی مشخص شده است. گفته می‌شود این دیوار محلی بوده که براق در هنگام عروج پیامبر از این محل حرکت کرده است.

مردم شیراز بر این باور هستند که در زیر خدایخانه، اژدهای خفته (عصای موسی) وجود داشته است .

برخی می گویند که این مسجد، تغییر کاربری داده شده و ابتدا آتشخانه بوده است .

حتی برخی اعتقاد دارند که عیسی مسیح، در این مسجد به همراه میکائیل و اسرافیل نزول کرده است.

مقاله مرتبط : “لیست مکان های دیدنی شیراز”

برخی بر این باور هستند که قبله قبل از تغییر، به این سمت بوده و به این مسجد، مسجدالاقصی نیز می‌گویند. کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که بنای این مسجد بر روی عبادتگاه قدیمی قرار گرفته است؛ اما به علت محدودیت در کاوش‌ها، مشخص نیست که این عبادتگاه دقیقاً متعلق به کدام دوره است؛ اما این واضح است که طرح مسجد جامع عتیق، از الگویی ماقبل خود بهره برده است.

درباره قدمت این مسجد، همین بس که مقدسی، جهانگرد اوایل قرن چهارم هجری قمری، مسجد عتیق را در هفت اقلیم، بی‌نظیر می‌داند و ابن‌بطوطه، سیاح معروف قرن هشتم هجری قمری، در سفرنامه‌ خود، مسجد عتیق را یکی از وسیع‌ترین و زیباترین مساجد جهان معرفی می‌کند.

حافظ شیرازی، علاقه خاصی به این مکان داشت. به طوری که امین احمد رازی، تذکره‌نویس و ادیب ایرانی قرن یازدهم هجری، صاحب کتاب چهار جلدی هفت اقلیم که در سال ۱۰۱۰ هجری قمری در بخشی از کتاب هفت اقلیم خود که در مورد حافظ شیرازی است؛ مسجد عتیق را مسجدی می‌داند که حافظ شیرازی خود را ملزم کرده بوده که هر شب جمعه به این مسجد بیاید و به تلاوت قرآن بپردازد.

در ضلع غربی این مسجد، ده طاق نما وجود دارد و در پشت آنها نیز شبستان کوچکی قرار گرفته است. در یکی از این طاق نماها دالان در ورودی است.

مقاله مرتبط : “بناهای تاریخی شیراز”

در ضلع شرقی مسجد نیز طاق نمای بزرگی قرار دارد که در پیشانی آن، اندکی کاشی کاری شده است و هم اینک نیز مورد مرمت قرار گرفته است. در شمال این طاق نما، چهار طاق نمای کوچک وجود دارد  و یک راه پله که در زاویه آن، یکی از درهای مسجد قرار گرفته است. در ضلع جنوبی طاق نما نیز، چهار طاق نمای کوچک است که یکی از این طاق نماها، دالان در دوم ضلع شرقی مسجد است و یکی دیگر از این طاق نماها در شبستانی است که در زاویه جنوب شرقی مسجد قرار گرفته است.

صحن مسجد با مساحت ۱۶۷۲ متر مربع با سنگ های مرمر مفروش بوده و در دالان های ورودی مسجد، چندین سنگاب وجود داشته که همیشه پر آب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پای خود را بشویند و وضو بگیرند و پس از آن وارد صحن شوند. یکی از این سنگاب ها که هم اکنون وجود دارد، قطر داخلی آن نزدیک به یک متر است و ناحیه خارجی آن دوازده ضلعی است، هم چنین در اطراف آن نقش و نگارهایی وجود ادرد و گرداگرد آن آیات قرآنی و اسلامی نگاشته شده است.

در جلو پلکان، ورودی موزه پارس نصب شده است. البته خطوط و نقوش این سنگاب به جهت تأثیر آب، کامل مشخص نیست. هم اینک نیز سه نمونه از این سنگاب ها در ابتدای صحن همانند نمونه پیشین آن به صورت دروازده ضلعی موجود است.

بازدید از مسجد عتیق شیراز، می تواند بسیار جذاب باشد. می توانید در آن، تلفیقی از هنرهای قرون مختلف و حال حاضر را مشاهده نمایید. برای بازدید از این مسجد زیبا، باید از قسمت شرقی حرم شاهچراغ، وارد صحن بزرگ و زیبای آن شوید.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴